Phóng viên (PV): Phong trào cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời đang được cả nước hưởng ứng. Xin Chủ tịch có thể phác thảo bức tranh tổng thể những những gam màu sáng, những kết quả chủ yếu đã gặt hái được sau một năm phát động phong trào?
GS.TS. Nguyễn Thị Doan: Xã hội học tập là một triết lý giáo dục, là một yếu tố quan trọng thúc đẩy cho sự phát triển đời sống xã hội và kinh tế của đất nước. Xã hội học tập không giới hạn ở hình thức giáo dục chính quy, phi chính quy để hỗ trợ sự phát triển của nền kinh tế tri thức.
Hiếu học, khuyến học là một truyền thống quý báu và lâu đời của dân tộc ta, đến nay ngày càng được mở rộng và phát triển. Cách mạng tháng Tám thành công, đất nước ta được độc lập, nhân dân ta được tự do, chúng ta đã có một nền giáo dục xã hội chủ nghĩa, nơi mà học tập là một nhiệm vụ suốt đời.
Xây dựng xã hội học tập là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước, được hình thành nhiều năm qua và phát triển ngày càng nở rộ. Dạy và học từ trong gia đình, xã hội, học tập mọi lúc, mọi nơi. Với hình thức học phong phú, đa dạng, sự học ở đây hiểu một cách giản dị, chính là sự sẻ chia tri thức ở bất cứ đâu, bất cứ lúc nào, bằng nhiều hình thức như học trực tuyến, học chính quy, phi chính quy... để biến cả nước thành một trường đại học “mở”. Đây là một điều đáng mừng cho đất nước trong kỷ nguyên mới, với đòi hỏi phải có nguồn nhân lực chất lượng cao.
Tư tưởng về xã hội học tập và học tập suốt đời đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập ngay sau khi nước nhà vừa giành được độc lập (tháng 8/1945). Người nói “Tôi chỉ có một ham muốn tột bậc là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”.
Kế thừa tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh được Đảng ta thể hiện sâu sắc qua các văn kiện Đại hội, đặc biệt mới nhất là tại Đại hội lần thứ XIII, Đảng ta nhấn mạnh rõ hơn mục tiêu “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục” trong giai đoạn mới là: “Tạo đột phá trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thu hút và trọng dụng nhân tài”; “Ưu tiên phát triển nguồn nhân lực cho các lĩnh vực then chốt”; “Tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế, phát triển con người toàn diện, đáp ứng những yêu cầu mới của phát triển kinh tế - xã hội, khoa học và công nghệ, thích ứng với cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư”; “Thúc đẩy xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời”; “Đổi mới sáng tạo, khơi dậy khát vọng phát triển, phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam”.
Đặc biệt, thể chế chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo của Đảng theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, ngày 30/7/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1373/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2021-2030”. Trong đó, xác định những quan điểm vừa kế thừa vừa phát huy những kết quả đạt được trong công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập, đồng thời yêu cầu: Tiếp tục xây dựng xã hội học tập dựa trên nền tảng phát triển đồng thời, gắn kết và liên thông giữa giáo dục chính quy với giáo dục thường xuyên, liên thông giữa các cấp học, trình độ đào tạo; vận dụng mọi hình thức giáo dục, đào tạo tiên tiến, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục; Ứng dụng công nghệ số và dạy học trực tuyến trong tổ chức các hoạt động giảng dạy và học tập góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ sở giáo dục và đào tạo đáp ứng nhu cầu học tập của xã hội; Mọi công dân có trách nhiệm và quyền lợi được học tập thường xuyên, học suốt đời, tận dụng mọi cơ hội học tập để trở thành công dân số, công dân học tập toàn cầu; Duy trì và phát huy truyền thống hiếu học của gia đình, dòng họ và cộng đồng; xây dựng môi trường học tập suốt đời tại nơi làm việc đáp ứng các yêu cầu về năng suất, hiệu quả, chuẩn mực đạo đức và tác phong văn hóa nghề nghiệp; Các cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội nghề nghiệp, các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị thuộc lực lượng vũ trang nhân dân, cộng đồng dân cư và dòng họ, gia đình có trách nhiệm tạo các cơ hội học tập công bằng và điều kiện thuận lợi để mọi người trong xã hội được tham gia học tập, nhất là các đối tượng chính sách, người dân tộc thiểu số và miền núi, người bị thiệt thòi, yếu thế trong xã hội. Để thực hiện mục tiêu “tạo chuyển biến cơ bản trong xây dựng xã hội học tập bảo đảm đến năm 2030 mọi người dân đều có cơ hội, bình đẳng trong việc tiếp cận hệ thống giáo dục mở, đa dạng, linh hoạt, liên thông, hiện đại với nhiều mô hình, phương thức và trình độ đào tạo, góp phần đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế”. Đồng thời đề ra sáu nhóm nhiệm vụ và giải pháp để tập trung tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả chủ trương của Đảng về khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập đi vào chiều sâu, nâng cao chất lượng, cụ thể: Một là, tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức về xây dựng xã hội học tập; Hai là, hoàn thiện cơ chế, chính sách về xây dựng xã hội học tập; Ba là, đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin trong tổ chức các hoạt động học tập suốt đời; Bốn là, đẩy mạnh hoạt động của trung tâm học tập cộng đồng; Năm là, tổ chức các phong trào, cuộc vận động để thúc đẩy học tập suốt đời; Sáu là, tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập và phát triển công nghệ đào tạo mở và từ xa.
Nhìn lại chặng đường qua, có thể khẳng định phong trào xây dựng mô hình xã hội học tập đã đạt được nhiều kết quả quan trọng. Về lý luận, Hội Khuyến học Việt Nam đã tham mưu thành công cho Bộ Chính trị tổng kết 10 năm thực hiện Chỉ thị 11-CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với khuyến học – khuyến tài, xây dựng xã hội học tập. Từ Chỉ thị 11-CT/TW này, Hội Khuyến học Việt Nam đã đưa được vào nhiều nội dung mà Đảng cần hướng tới và được chấp nhận.
Kết luận 49-KL/TW của Ban Bí thư ra đời về tiếp tục sự tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học – khuyến tài, xây dựng xã hội học tập, tạo sự chuyển biến về chất đối với sự lãnh đạo của Đảng. Đây là sợi chỉ đỏ, là con đường rất rõ để khuyến học đi, có sự lãnh đạo của Đảng để cụ thể hơn, ráo riết hơn, để tất cả các tổ chức Đảng và Đảng viên cùng toàn bộ nhân dân hiểu rằng học là con đường duy nhất để thành công ở bất kỳ vị trí nào. Chúng tôi luôn quan trọng công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho xã hội hiểu về khuyến học – khuyến tài, xây dựng xã hội học tập.
Để triển khai thành công các chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước về khuyến học - khuyến tài, Hội Khuyến học Việt Nam đã thay đổi cơ bản về phương pháp, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn trong thực hiện, đặc biệt, phải để người dân thấy mình có lợi trong những chủ trương, chính sách đó. Bên cạnh đó, Hội Khuyến học Việt Nam đã thúc đẩy các trường đại học xây dựng tài nguyên giáo dục mở.
Kết quả thứ nhất, tổ chức hội và hội viên phát triển.
Hiện nay có 26,2 triệu hội viên hội khuyến học Việt Nam. Tổ chức Hội Khuyến học Việt Nam đã phủ kín 100% xã/phường/thị trấn, các thôn ấp cũng có chi hội khuyến học và ban khuyến học, tổ chức khuyến học này đã có mặt trong các cơ quan Đảng và vào được các trường đại học.
Kết quả thứ hai, thực hiện thành công các quyết định của Thủ tướng Chính phủ qua các giai đoạn.
Về việc thực hiện 5 mô hình học tập: Gia đình học tập, Dòng họ học tập, Cộng đồng học tập, Đơn vị học tập và Công dân học tập. Đến nay, 100% các tỉnh trên cả nước thực hiện rất tốt phong trào này.
Kết quả thứ ba, về xây dựng Quỹ Khuyến học Việt Nam
Quỹ Khuyến học ở Trung ương luôn luôn được bồi đắp. Thông qua các suất học bổng trao cho các địa phương, Quỹ góp phần đáng kể vào sự học của nhân dân. Đặc biệt, Hội Khuyến học Việt Nam đã có sáng kiến về học bổng “Học không bao giờ cùng”, theo lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, được trao tặng cả người lớn và trẻ em. Qua đó thúc đẩy được sự học trong toàn quốc.
Giải thưởng Nhân tài Đất Việt cũng là một thành công của Hội Khuyến học Việt Nam với 23 năm thành lập và 18 năm trao giải. Đây là một thương hiệu của Hội khuyến học Việt Nam. Hội đã liên kết, phối hợp với các Bộ, ban, ngành để triển khai giải thưởng này với các lĩnh vực: Công nghệ số; Khoa học công nghệ; Y tế; Môi trường; Giáo dục và Đào tạo; Khuyến học – Tự học thành tài. Đã có nhiều đề tài đoạt giải thưởng, được áp dụng thành công vào thực tiễn cuộc sống.
Kết quả thứ năm, thúc đẩy vai trò của cả hệ thống chính trị trong xã hội học tập ở Việt Nam.
Hiện nay, chúng tôi đã ký kết chương trình phối hợp với 14 cơ quan, tổ chức. Trong đó, có các bộ, ngành, cơ quan báo chí, truyền thông. Hiệu quả phối hợp với các cơ quan ký kết là nền tảng vững chắc để cổ vũ, thôi thúc phong trào xây dựng xã hội học tập không phát triển mạnh mẽ và sâu rộng. Chính vì vậy phong trào này đã thực sự đi vào cuộc sống, được cả hệ thống chính trị, các cấp ủy đảng, chính quyền các cấp và các đoàn thể quan tâm chỉ đạo, động viên, cổ vũ. Vì thế phong trào được đông đảo cán bộ, đảng viên, nhân dân hưởng ứng, tự giác tham gia. Đặc biệt là, công tác khuyến học đã đi vào lực lượng vũ trang, các tổ chức chính trị - xã hội.
Xây dựng xã hội học tập gắn với số hoá và “xanh hoá”
PV: Thưa Bà, việc chuyển đổi số của Hội Khuyến học Việt Nam và hiệu quả của công tác khuyến học, khuyến tài và xây dựng xã hội học tập hiện nay thế nào?
GS.TS. Nguyễn Thị Doan: Xây dựng xã hội học tập theo hình thức số hóa và “xanh hóa”. Đây là sự kết hợp chuyển đổi số vào xã hội học tập. “Xanh hóa khuyến học” là sự đổi mới về tư duy, về giáo dục, khuyến học, theo hướng tích cực, làm con người luôn vui vẻ, có lối sống lành mạnh, tránh được nhưng suy nghĩ tiêu cực, muốn được cống hiến, và muốn cống hiến được thì cần phải có tri thức, tình cảm, cảm xúc…những thứ này phải thông qua học tập, rèn luyện.
Tư duy xanh, suy nghĩ xanh, hành động xanh
Người học có kỹ năng theo hướng “xanh hóa”, tức là rất thành tạo các kỹ năng. Có các chương trình giáo dục phù hợp với từng cấp học, các em học sinh được đào tạo ngay từ cấp mầm non, trước hết cần có môi trường học tập xanh, trang thiết bị học tập xanh, đồ dùng học tập thân thiện với môi trường. Được giáo dục những giá trị sống tích cực và được thực hành ngay từ nhỏ về bảo vệ môi trường xanh,…
Giáo viên được đào tạo, có tri thức, kỹ năng, năng lực cao độ để giáo dục, truyền tải cho học sinh, và luôn có suy nghĩ là mình đang đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.
Có suy nghĩ và hành động xanh. Đó là có suy nghĩ, thấu hiểu, tạo sự yêu thương gắn kết, chia sẻ, để xây dựng mái ấm tình thương
“Khuyến học xanh” là sự hướng dẫn, khích lệ, giúp đỡ của các tổ chức và cá nhân để người ta hứng khởi nghe theo, làm theo, cùng nhau thúc đẩy học tập và vận động các nguồn lực để tạo cơ hội và điều kiện cho mọi người được học và tự học: Học thường xuyên, học suốt đời; học chữ, học nghề, học làm người; học để biết, để làm việc, để làm người, để chung sống và phát triển ở cộng đồng, góp phần xây dựng cả nước trở thành một xã hội học tập.
“Khuyến học xanh” thể hiện trình độ tư duy về giáo dục đào tạo ngang tầm thời đại, nêu lên yêu cầu mới đối với sự nghiệp đào tạo con người cho chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, tiến tới phát triển kinh tế tri thức.
Đối với trẻ em nói chung và trẻ em khuyết tật lại thực sự cần “khuyến học xanh”, trước hết là “xanh hóa” nội dung học tập, để, trước hết bảo vệ các cháu trước các tác nhân tiêu cực từ môi trường và xã hội. Các em là đối tượng để người lớn chăm sóc, bảo vệ, hỗ trợ để các em có được cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc.
Cần hỗ trợ các em về môi trường sống xanh, trang thiết bị, đồ dùng học tập xanh, thân thiện với môi trường. Quan trọng nhất vẫn là đầu tư để cho các em có thái độ, tư duy và hành động tích cực trong học tập, tìm được công việc phù hợp, định hướng cho tương lai, để các em có thể đóng góp cho xã hội.
PV: Xin bà cho biết định hướng và mục tiêu của Hội Khuyến học Việt Nam trong xây dựng và phát triển xã hội học tập với đối tượng trẻ em nói chung và trẻ em yếu thế nói riêng, trong thời gian tới.
GS.TS. Nguyễn Thị Doan: Ngày 2/10/1996, Hội Khuyến học Việt Nam ra mắt quốc dân đồng bào. Những kết quả Hội Khuyến học Việt Nam đạt được trong gần ba thập kỷ qua là rất quan trọng, mang dấu ấn lịch sử đối với Hội Khuyến học Việt Nam các cấp, góp phần phát triển ngành giáo dục – đào tạo nước nhà.
Để tiếp tục duy trì và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác khuyến học, khuyến tài và đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ, cộng đồng, xây dựng mô hình công dân học tập, huyện học tập, tỉnh học tập, xây dựng cả nước trở thành xã hội học tập… Hội Khuyến học Việt Nam sẽ tiếp tục đổi mới phương thức để quán triệt, đưa các chủ trương chính sách của Đảng, Nhà nước về xây dựng xã hội học tập đi vào cuộc sống.
Với xã hội học tập, trong đó có trẻ em nói chung và trẻ em khuyết tật có cơ hội học tập, Hội Khuyến học Việt Nam đã tham mưu với Đảng, Nhà nước trong việc xây dựng các thiết chế xã hội học tập, và các thiết chế này ngày càng được hoàn thiện.
Một là, các hình thức học tập ngày càng được mở rộng, bao gồm chính quy, phi chính quy, học tập tại cộng đồng. Như hình thức đào tạo chính quy, tập trung ngày càng phát triển, mở ra cơ hội để người học được đào tạo bài bản, bên cạnh đó hình thức đào tạo phi chính quy như hệ thống các trung tâm giáo dục thường xuyên, nghề nghiệp, dạy văn hóa kết hợp dạy nghề… đã và đang được xã hội hưởng ứng, tạo nhiều hơn cơ hội học tập và nâng cao tay nghề cho những người chưa có điều kiện để học tập chính quy, liên tục.
Hội Khuyến học Việt Nam hiện đang chú trọng, xây dựng hình thức Học tập cộng đồng. Đây là một thiết chế giáo dục được đặt ở cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn). Các trung tâm giáo dục cộng đồng là cánh tay nối dài của nền giáo dục, nơi mọi người dân được thỏa sức học tập. Với mô hình Trung tâm học tập cộng đồng, chính quyền sở tại và thành viên Hội Khuyến học nơi đó tham gia quản lý, cùng lập kế hoạch để phù hợp với nhu cầu của người học.
Năm mô hình: Gia đình, dòng họ, cộng đồng học tập, đơn vị, công dân học tập
Với năm mô hình xã hội học tập, ai ai cũng học tập, số người học tập tăng lên, tri thức được bồi đắp. Bắt đầu từ gia đình học tập, số lượng gia đình học tập mỗi ngày một tăng, có những nơi 100% số hộ gia đình tại khu dân cư được công nhận gia đình học tập.
Dòng họ học tập, cũng ngày một phát triển, trước hết, khi có gia đình học tập, các gia đình thi đua học tập thì sẽ có dòng họ học tập, đó là sự phát huy truyền thống hiếu học của gia đình, dòng họ. Hầu hết các dòng họ hiện nay đều có Quỹ khuyến học, hàng năm đều trao tặng cho các cháu có có thành tích học tập xuất sắc. Đó là sự quan tâm của các thế hệ đi trước đến thế hệ sau, tạo động lực cho các con cháu trong dòng họ mình học tập.
Cộng đồng học tập chính là sự phối hợp giữa Hội Khuyến học với các tổ chức chính trị xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp và nhất là với các ban, bộ, ngành…tạo ra sức mạnh tổng hợp để phong trào xã hội học tập ngày càng phát triển. Sự thành công của mô hình cộng đồng học tập là sự ra đời những “Ngôi nhà học tập cộng đồng” - Đứa con tinh thần của Hội Khuyến học và đảng uỷ, chính quyền các cấp.
Xã hội hóa giáo dục đã tạo ra một nguồn lực lớn mạnh, điều này được thể hiện ở các Quỹ khuyến học. Quỹ khuyến học được phát triển từ gia đình, dòng họ, cộng đồng, trải rộng khắp từ trung ương đến địa phương, ở tất cả các cấp, được đông đảo nhân dân nhiệt tình hưởng ứng. Các quỹ này đã giúp cho công tác khuyến học, nhất là Quỹ Khuyến học của Hội có nguồn lực để trao thưởng, giúp đỡ các em học sinh, thầy cô giáo có thành tích tốt, hoặc gặp phải hoàn cảnh khó khăn, để họ có điều kiện học tập, cống hiến cho đất nước.
Xã hội học tập đạt được những thành công như hiện nay là có sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, cụ thể hóa từ Kết luận số 49 của Ban Bí thư và Chỉ thị số 11 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập. Công tác khuyến học, xây dựng xã hội học tập có sự cam kết đồng hành của các cấp ủy đảng, chính quyền, thành lập Ban chỉ đạo xây dựng xã hội học tập.
Xây dựng xã hội học tập, bắt đầu từ việc trẻ em học tập là cơ sở, nền tảng để phát triển kinh tế xã hội, xây dựng nền kinh tế tri thức, đưa đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới của dân tộc.
Nhân dịp năm mới Ất Tỵ 2025, chúc các trung tâm giáo dục trẻ khuyết tật năm mới mạnh khỏe, đạt được nhiều thành tích. Hội Khuyến học Việt Nam luôn quan tâm đến trẻ em và có nhiều học bổng dành cho các cháu. Đồng thời, chúng tôi mong muốn Nhà nước đầu tư nhiều hơn nữa, các nhà hảo tâm quan tâm đến các cháu nhiều hơn nữa. Chúc các cháu là trẻ khuyết tật cố gắng học tập, trở thành người có ích cho gia đình, xã hội.
PV: Xin cảm ơn Nguyên Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam đã có buổi trò chuyện bổ ích nhân dịp năm mới Ất Tỵ 2025.