Không phải IQ. Mà là EQ – trí tuệ cảm xúc, khả năng hiểu và quản lý chính mình, đồng thời kết nối lành mạnh với người khác.
Vì sao 5–12 tuổi lại là “giai đoạn vàng” để xây dựng EQ cho trẻ?
Các nhà thần kinh học chỉ ra rằng từ 5–12 tuổi, vùng não trước trán (prefrontal cortex) – trung tâm kiểm soát cảm xúc và hành vi xã hội – phát triển mạnh mẽ nhất. Đây là lúc trẻ bắt đầu biết hợp tác, cạnh tranh, trải qua niềm vui chiến thắng, nỗi buồn thất bại, cả sự ghen tị, xấu hổ.
Daniel Goleman, tác giả cuốn "Trí Tuệ Xúc Cảm" từng khẳng định: EQ quan trọng hơn IQ rất nhiều trong việc dự báo thành công và hạnh phúc lâu dài. Nếu cha mẹ bỏ lỡ giai đoạn này, trẻ dễ hình thành những “vết hằn cảm xúc”: nóng nảy, ích kỷ, rụt rè, hoặc dễ bị thao túng bởi bạn bè.
EQ quan trọng thế nào?
Hãy thử hình dung một lớp học. Có hai đứa trẻ cùng thông minh như nhau:
Một bé thua trò chơi thì gào khóc, xô bàn ghế, bị bạn xa lánh.
Một bé hít thở sâu, nhặt lại quân cờ, rồi mỉm cười chúc bạn thắng cuộc.
Cùng một chỉ số IQ, nhưng khác nhau về EQ. Và chính sự khác biệt đó quyết định ai sẽ có nhiều bạn hơn, ai được thầy cô tin tưởng hơn, và ai học cách lãnh đạo nhóm từ rất sớm.
Nghiên cứu của Moffitt và cộng sự (2011) theo dõi 1.000 trẻ em trong 30 năm cho thấy: những trẻ biết kiểm soát cảm xúc và xung động từ sớm ít có nguy cơ thất nghiệp, nợ nần, hoặc phạm pháp khi trưởng thành. Đây là bằng chứng rõ ràng: EQ không chỉ là “một kỹ năng mềm”, mà là nền móng của cả cuộc đời.
Bố mẹ có thể làm gì trong giai đoạn này?
Giúp con gọi tên cảm xúc. Khi con tức giận, thay vì mắng “im ngay!”, hãy thử nói: “Mẹ thấy con đang rất giận, con có muốn kể cho mẹ nghe không?”. Cách đơn giản này dạy con rằng cảm xúc không đáng xấu hổ, mà là thứ có thể trò chuyện và xử lý.
Tạo cơ hội va chạm. Một trận bóng, một buổi diễn văn nghệ, một dự án nhóm – chính là “phòng tập” cho EQ. Trẻ học cách hợp tác, chia sẻ, thua cũng đẹp và thắng cũng không kiêu ngạo.
Không gắn nhãn tiêu cực. Câu “con hư lắm”, “con nhút nhát quá” giống như đóng đinh vào tâm trí trẻ. Thay vì thế, hãy chỉ trích hành vi, không gắn nhãn con người: “Bài này con chưa làm tốt, nhưng mẹ tin con có thể cải thiện.”
Hiểu rõ tính cách riêng của con. Có trẻ nhạy cảm dễ rơi nước mắt, có trẻ mạnh mẽ, có trẻ bướng bỉnh. Thay vì ép tất cả theo một khuôn, hãy tinh tế quan sát để nuôi dưỡng cách xử lý cảm xúc phù hợp với từng bé.
Làm gương. Trẻ em học cảm xúc như soi gương. Thế nên chính cha mẹ cũng phải rèn luyện EQ, gợi ý cha mẹ nên đọc "Trí Tuệ Xúc Cảm" của Daniel Goleman, cuốn sách kinh điển nhất về EQ.
Insight bất ngờ – “chìa khóa” cha mẹ hay bỏ quên
Rất nhiều phụ huynh nghĩ EQ chỉ liên quan đến sự tử tế hay đồng cảm. Nhưng sự thật, EQ còn là lá chắn giúp trẻ tránh bị bắt nạt.
Một đứa trẻ biết nói “không”, biết tìm người lớn đáng tin cậy, và biết bày tỏ nỗi sợ sẽ ít trở thành nạn nhân. Trong khi đó, trẻ không được dạy quản lý cảm xúc thường im lặng chịu đựng, mang vết thương suốt đời.
Kết lại
Từ 5–12 tuổi, bạn không chỉ dạy con cộng trừ nhân chia, mà đang gieo những hạt giống vô hình mang tên “cảm xúc”. Một ngày nào đó, khi con biết kiềm chế cơn giận, khi con chìa tay ra với bạn đang khóc, hay khi con dám nói “không” với điều sai trái – chính là lúc bạn thấy hạt giống ấy nảy mầm.
Điểm số có thể đưa con vào cánh cửa trường học. Nhưng EQ mới đưa con vào cánh cửa của đời sống – nơi cần nhiều hơn sự thông minh, đó là sự thấu hiểu và lòng nhân ái.
Nguồn: Tâm lý học và Khoa học hành vi