Nâng cao hiệu quả trợ giúp pháp lý trong kỷ nguyên mới, quan tâm hơn người khuyết tật

Rà soát, sửa đổi, bổ sung Luật Trợ giúp pháp lý, cho phù hợp với thực tiễn yêu cầu đổi mới

Theo ông Trương Thế Côn - Tổng Biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Bộ Tư pháp: Từ khi Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL) năm 2017 được ban hành và đi vào cuộc sống, cùng với hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành, công tác trợ giúp pháp lý đã có bước phát triển mạnh mẽ cả về quy mô, chất lượng và hiệu quả.

Ông Trương Thế Côn - Tổng Biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Bộ Tư pháp, phát biểu đề dẫn. (Ảnh: Đại Lộc)

Đến nay, mạng lưới tổ chức trợ giúp pháp lý đã được hình thành ở tất cả các tỉnh, thành phố, hằng năm thực hiện hàng chục nghìn vụ việc, góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, đồng thời nâng cao niềm tin của nhân dân vào pháp luật và công lý.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai hoạt động trợ giúp pháp lý vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Trong bối cảnh đất nước đẩy mạnh cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, chuyển đổi số quốc gia và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả trợ giúp pháp lý trở thành một yêu cầu khách quan, cấp thiết và có ý nghĩa sâu sắc.

Quang cảnh tọa đàm.

Phát biểu tại tọa đàm, bà Vũ Thị Hường - Phó Cục trưởng Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp), cho biết: Sau gần 8 năm triển khai thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành, có thể thấy rằng pháp luật trợ giúp pháp lý đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng, vững chắc cho sự phát triển công tác trợ giúp pháp lý theo hướng chuyên nghiệp, sử dụng hiệu quả các nguồn lực của Nhà nước và xã hội để cung cấp kịp thời dịch vụ pháp lý có chất lượng cho người thuộc diện trợ giúp pháp lý, tạo bước chuyển biến căn bản trong việc nâng cao chất lượng trợ giúp pháp lý của Nhà nước.

Bà Vũ Thị Hường - Phó Cục trưởng Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp), phát biểu. (Ảnh: Đại Lộc)

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, Luật Trợ giúp pháp lý 2017 chưa bao quát toàn diện các diện người được trợ giúp pháp lý để bảo đảm thống nhất với các luật chuyên ngành. Trên thực tế, còn có các hình thức như hòa giải, tuyên truyền phổ biến pháp luật cho người dân,… nhưng chưa được ghi nhận trong Luật Trợ giúp pháp lý.

Ở góc độ nghề nghiệp, Luật sư, TS. Đào Ngọc Chuyền - Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, đánh giá cao những kết quả đạt được, được minh chứng bằng hệ thống số liệu đầy đủ, cùng sự vào cuộc tích cực của Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Sở Tư pháp và đội ngũ luật sư cả nước. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 21.000 luật sư, trong đó hàng nghìn người đã trực tiếp tham gia các vụ việc trợ giúp pháp lý (TGPL) cho thấy, công tác này ngày càng đi vào thực chất.

Luật sư, TS. Đào Ngọc Chuyền - Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP. Hà Nội phát biểu tại Tọa đàm.

Tuy nhiên, theo TS. Đào Ngọc Chuyền, hoạt động TGPL vẫn còn tồn tại 6 hạn chế chính: Số lượng luật sư tham gia còn khiêm tốn so với nhu cầu; chất lượng dịch vụ chưa đồng đều giữa các địa phương; chưa có cơ chế ràng buộc trách nhiệm cụ thể; chưa có phương thức đánh giá hiệu quả vụ việc; rào cản tiếp cận pháp lý tại vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số vẫn còn lớn; phạm vi TGPL còn bó hẹp trong một số lĩnh vực truyền thống.

Luật sư, TS. Đào Ngọc Chuyền cũng cho rằng, trong quá trình sửa đổi Luật TGPL 2017 sắp tới, cần bảo đảm tính đồng bộ với Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới thi hành pháp luật, tránh chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định, đồng thời nghiên cứu mở rộng đối tượng và phạm vi TGPL nhưng phải bảo đảm tính khả thi.

Hiện tại, với hơn 700 trợ giúp viên pháp lý thì việc đáp ứng kịp thời các nhu cầu trợ giúp pháp lý ngày càng đa dạng, phức tạp của người dân là một thách thức; chưa kể một số địa phương có số lượng Trợ giúp viên pháp lý còn mỏng, số luật sư tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý còn ít; địa bàn được sử dụng cộng tác viên trợ giúp pháp lý bị hạn chế chỉ ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

Trong khi đó, công tác phối hợp trong trợ giúp pháp lý có lúc, có nơi chưa được quan tâm, chú trọng nên hoạt động trợ giúp pháp lý chưa phát huy được hiệu quả; một số thủ tục hành chính trong trợ giúp pháp lý chưa đổi mới để tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân và những người có liên quan; việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong trợ giúp pháp lý còn hạn chế…

Chính vì vậy, Vũ Thị Hường - Phó Cục trưởng Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp), cho rằng: Luật Trợ giúp pháp lý cần phải được rà soát, đánh giá để sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn yêu cầu đổi mới; nhằm tháo gỡ khó khăn, “điểm nghẽn” trong quy định của luật và thực tiễn thực hiện; đồng thời đề xuất các định hướng, nội dung cần sửa đổi, bổ sung, tạo điều kiện để tham mưu Chính phủ trình Quốc hội dự án Luật đáp ứng yêu cầu đổi mới trong kỷ nguyên mới.

Bà Phan Thị Thu Trang - Phó Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước thành phố Hà Nội, phát biểu.

Hoàn thiện thể chế, chính sách cho đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý

Bà Phan Thị Thu Trang - Phó Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước thành phố Hà Nội chỉ ra, Luật Trợ giúp pháp lý chưa quy định cụ thể trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp xã trong công tác trợ giúp pháp lý. Điều này chưa phù hợp với yêu cầu tăng cường vai trò, trách nhiệm, thẩm quyền của chính quyền cơ sở khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay.

Trên cơ sở đó, đề nghị bổ sung quy định cụ thể về trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp xã trong việc cung cấp các giấy tờ liên quan đến trợ giúp pháp lý; giới thiệu, hỗ trợ người dân tiếp cận trợ giúp pháp lý, tổ chức tuyên truyền và phối hợp với Trung tâm Trợ giúp pháp lý để nâng cao hiệu quả hoạt động trợ giúp pháp lý tại địa phương.

Điều chỉnh pháp lý, đảm bảo chính sách nhân văn, quan tâm hơn Người khuyết tật

Tại tọa đàm, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP. Hà Nội Nguyễn Văn Hà phát biểu, cho biết: Tiếp tục hoàn thiện chế độ và mở rộng phạm vi liên quan TGPL; mở rộng các đối tượng trong TGPL; nâng cao trách nhiệm của người làm công TGPL. Theo LS. Nguyễn Văn Hà, thì đội ngũ TGPL luôn gắn liền, song hành với đội ngũ Luật sư, trong các công tác trợ giúp pháp lý cho người dân và doanh nghiệp. Qua đó, cần sửa đổi, bổ sung, tạo điều kiện để tham mưu Chính phủ trình Quốc hội dự án Luật đáp ứng yêu cầu đổi mới trong kỷ nguyên mới.

Đối với đối tượng là Người khuyết tật, thì cần quan tâm để bổ sung, sửa đổi, điều chỉnh quy định, pháp luật cho phù hợp và nhân văn, đảm bảo quyền lợi, quan tâm hơn người khuyết tật,... để họ được tiếp cận trợ giúp pháp lý, căn cứ theo các nội dung quy định của Luật Người khuyết tật và Công ước về quyền của người khuyết tật. 

Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP. Hà Nội Nguyễn Văn Hà, phát biểu. (Ảnh: Đại Lộc)

Luật sư Nguyễn Văn Hà cũng nhấn mạnh: "Cụ thể, Người khuyết tật được trợ giúp thông qua các chính sách trợ cấp xã hội. Và đặc biệt, theo Công ước về quyền của người khuyết tật được tiếp cận công lý trên cơ sở bình đẳng với những người khác".

Các đại biểu thống nhất cho rằng, hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật về TGPL là yêu cầu cấp thiết để bảo đảm công bằng, nhân văn và phát triển bền vững. TGPL không chỉ là hoạt động hỗ trợ pháp lý mà còn là biểu hiện sinh động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa - nơi mọi người dân, đặc biệt là người yếu thế, đều có cơ hội tiếp cận công lý một cách bình đẳng.

Phó Chủ tịch hội người khuyết tật Hà Nội Vũ Hữu Lào (trước đây là Chủ tịch Hội Người khuyết tật quận Tây Hồ), phát biểu chia sẻ.

Nhằm hoàn thiện chính sách, pháp luật nâng cao hiệu quả hoạt động trợ giúp pháp lý, bà Nguyễn Thị Nga - Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Lai Châu kiến nghị, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho hoạt động trợ giúp pháp lý, bảo đảm nguồn kinh phí ổn định, phù hợp với yêu cầu của hoạt động trợ giúp pháp lý; sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật như quy định về số lượng viên chức (biên chế) làm việc tại mỗi Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước các tỉnh để có cơ sở bảo đảm nguồn lực về con người làm công tác trợ giúp pháp lý.

Đi cùng với đó là nâng cao chất lượng đội ngũ trợ giúp viên pháp lý: tổ chức các lớp đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên cho trợ giúp viên pháp lý; xây dựng chính sách đãi ngộ hợp lý có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ tài chính nâng cao thu nhập cho những người làm công tác trợ giúp pháp lý.

Để đáp ứng yêu cầu mới trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế, các ý kiến đại biểu đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện chính sách về đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu, đặc biệt là về kỹ năng hành nghề, ứng dụng công nghệ, kỹ năng truyền thông và hội nhập quốc tế cho đội ngũ trợ giúp viên pháp lý.

Các đại biểu, chuyên gia chia sẻ, thảo luận tại Tọa đàm.

Phát biểu tổng kết, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý Vũ Thị Hường cho biết, Bộ Tư pháp đang đề nghị sửa đổi, bổ sung Luật TGPL 2017, dự kiến trình Quốc hội khóa XVI xem xét vào tháng 4/2026.

Các định hướng lớn gồm: Mở rộng đối tượng TGPL, bổ sung người khuyết tật nặng, hộ mới thoát nghèo, nạn nhân mua bán người, trẻ em vi phạm pháp luật. Đa dạng hóa hình thức TGPL miễn phí, hợp pháp hóa các hoạt động hòa giải, tuyên truyền pháp luật, TGPL trực tuyến. Nâng cao chất lượng nhân sự, tạo cơ chế để trợ giúp viên pháp lý được chuyển tiếp thành luật sư khi đủ điều kiện.

Cùng đó, đầu tư hạ tầng số, hình thành nền tảng “Trợ giúp pháp lý số”, hồ sơ điện tử, dịch vụ trực tuyến toàn trình, bảo đảm minh bạch, thuận tiện và bảo mật thông tin.

Về phía các chuyên gia TGPL, nhiều ý kiến cũng kiến nghị phát triển mạng lưới cộng tác viên TGPL rộng khắp, kết nối các trung tâm, luật sư và tổ chức xã hội qua nền tảng số; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng nghề nghiệp, kỹ năng truyền thông, hội nhập quốc tế; đồng thời đầu tư cơ sở vật chất, phương tiện hiện đại để TGPL không chỉ là “dịch vụ pháp lý miễn phí”, mà là “dịch vụ pháp lý công bằng cho mọi người”.