Câu hỏi lớn nhất của cha mẹ là: Khi nào cơn ho này là lành tính và có thể tự chăm sóc tại nhà? Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ? Và đặc biệt, khi nào là tình trạng khẩn cấp, phải đưa trẻ đi cấp cứu ngay lập tức?

Cấp cứu ngay lập tức: 9 dấu hiệu báo động khi trẻ ho.

Đây là những triệu chứng cho thấy trẻ đang ở trong tình trạng nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng. Nếu trẻ có bất kỳ dấu hiệu nào dưới đây, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất hoặc gọi cấp cứu (115) ngay lập tức.

1. Thở nhanh bất thường

Thở nhanh là một trong những dấu hiệu sớm và khách quan nhất của bệnh viêm phổi ở trẻ em. Để bù đắp cho lá phổi bị viêm, trẻ buộc phải thở nhanh hơn. Cha mẹ cần đếm nhịp thở của trẻ khi trẻ đang nằm yên (không khóc, không vận động) hoặc khi ngủ, đếm trọn vẹn trong một phút.

Ngưỡng nhịp thở được coi là Nhanh (Yêu cầu Cấp cứu):

  • Trẻ dưới 2 tháng tuổi: >= 60 lần/phút
  • Trẻ từ 2 tháng – 1 tuổi: >= 50 lần/phút

2. Thở gắng sức & Rút lõm lồng ngực

Đây là dấu hiệu nặng hơn cả thở nhanh. Nó cho thấy trẻ phải huy động các cơ hô hấp phụ để "hút" không khí vào phổi.

Rút lõm lồng ngực (hay co lõm lồng ngực) là biểu hiện của viêm phổi nặng. Khi trẻ hít vào, phần da ở giữa các xương sườn hoặc phần dưới lồng ngực (nơi tiếp giáp với bụng) bị lõm sâu vào, thay vì nở ra bình thường. Các dấu hiệu thở gắng sức khác bao gồm: phập phồng cánh mũi, thở rên rỉ (ở trẻ sơ sinh), co kéo cơ ức đòn chũm.

 

Dấu hiệu "rút lõm lồng ngực" (vùng da giữa các xương sườn hoặc dưới ức bị lõm sâu vào khi trẻ hít vào) là của tình trạng suy hô hấp nặng.

3. Tím tái quanh môi, đầu ngón tay

Tím tái là một dấu hiệu muộn và cực kỳ nguy hiểm, cho thấy nồng độ oxy trong máu đã giảm xuống mức báo động. Cha mẹ cần quan sát kỹ vùng da quanh môi, đầu lưỡi, đầu ngón tay, ngón chân của trẻ. Nếu thấy các vùng này chuyển sang màu xanh nhạt hoặc tím, đây là tình trạng khẩn cấp tuyệt đối.

Tím tái ở môi hoặc đầu ngón tay cho thấy nồng độ oxy trong máu đang giảm xuống mức báo động, cần cấp cứu ngay lập tức.

4. Ngủ li bì, lơ mơ, khó đánh thức

Trẻ khỏe mạnh khi mệt sẽ ngủ, nhưng dễ dàng bị đánh thức. Trẻ trong tình trạng "li bì" là khi trẻ ngủ rất nhiều, và khi được gọi hoặc đánh thức, trẻ không tỉnh táo hoàn toàn hoặc rất khó đánh thức. Đây là dấu hiệu của tình trạng nhiễm trùng nặng hoặc thiếu oxy não nghiêm trọng.

5. Bỏ bú hoàn toàn, không uống được

Trẻ sơ sinh cần phối hợp nhịp nhàng giữa bú - nuốt - thở. Khi trẻ bị suy hô hấp, nhịp thở quá nhanh khiến trẻ không thể tìm được khoảng nghỉ để bú và nuốt. Trẻ buộc phải chọn thở thay vì ăn. Do đó, "bỏ bú hoàn toàn" (ở trẻ nhỏ) hoặc "không thể uống được gì" (ở trẻ lớn) là một dấu hiệu cho thấy trẻ đang bị kiệt sức và suy hô hấp nặng.

6. Co giật

Trẻ có thể bị co giật (kèm sốt hoặc không). Đây có thể là dấu hiệu của sốt cao co giật, nhưng cũng có thể là biểu hiện của biến chứng thần kinh nghiêm trọng như viêm não (một biến chứng của ho gà).

7. Thở rít hoặc chảy nước dãi không nuốt được

- Thở rít : Là tiếng rít chói tai, âm sắc cao, nghe rõ nhất khi trẻ hít vào. Nếu trẻ thở rít ngay cả khi nằm yên, đây là dấu hiệu của viêm thanh quản (Croup) nặng, đường thở đang bị sưng hẹp nguy hiểm.

- Chảy nước dãi, không nuốt được: Trẻ muốn nuốt nhưng không thể nuốt do đường họng sưng viêm nghiêm trọng. Trẻ chảy dãi liên tục vì không thể nuốt được nước bọt của chính mình. Đây là dấu hiệu cấp cứu.

8. Ho sặc sụa đột ngột (Nghi hóc dị vật)

Trong kịch bản này, bối cảnh là yếu tố quyết định. Dấu hiệu "cờ đỏ" là một cơn ho khởi phát đột ngột, dữ dội, sặc sụa, trong khi trẻ đang ăn (các loại hạt, kẹo) hoặc đang chơi (với các vật nhỏ). Trẻ có thể đột ngột tím tái, không thể khóc hoặc nói. Đây là tình trạng khẩn cấp tuyệt đối.

9. Sốt cao liên tục hoặc hạ thân nhiệt (ở trẻ sơ sinh)

- Sốt cao liên tục trên 38,5°C không đáp ứng với thuốc hạ sốt là một dấu hiệu nặng.

- Hạ thân nhiệt: Đây là "cờ đỏ" đặc biệt nguy hiểm ở trẻ sơ sinh (dưới 3 tháng tuổi). Khi bị nhiễm trùng quá nặng, trẻ sơ sinh có thể không "gồng" lên để sốt được, mà thay vào đó bị hạ thân nhiệt đột ngột. Một em bé bị ho, mệt mỏi mà người lạnh ngắt là một dấu hiệu báo động.

Khi nào trẻ ho cần đi khám Bác sĩ (Nhưng chưa cần Cấp cứu)?

Các triệu chứng ở cấp độ này không đe dọa tính mạng ngay lập tức, nhưng không thể tự điều trị tại nhà và cần được bác sĩ chẩn đoán đúng nguyên nhân.

  • Ho kéo dài : Hầu hết các cơn ho do virus (cảm lạnh) sẽ tự hết trong vòng 10-14 ngày. Cha mẹ nên đưa trẻ đi khám nếu:
  • Trẻ sơ sinh (dưới 3 tháng tuổi) Bị ho Đây là một nguyên tắc đặc biệt quan trọng. Đối với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 3 tháng tuổi, hệ miễn dịch còn rất non nớt. Một cơn ho ở nhóm tuổi này không bao giờ được coi là "bình thường".
    • Nếu trẻ < 3 tháng tuổi bị ho KÈM THEO bất kỳ dấu hiệu như (sốt, li bì, bỏ bú), trẻ thuộc CẤP CỨU.
    • Nếu trẻ < 3 tháng tuổi bị ho nhưng trông vẫn bình thường, tỉnh táo, vẫn bú được, không sốt, trẻ vẫn cần được bác sĩ thăm khám sớm để loại trừ các nguyên nhân nguy hiểm tiềm ẩn.
  • Ho khò khè tái đi tái lại (Nghi hen suyễn ): Nếu cơn ho của trẻ lặp đi lặp lại theo một kiểu mẫu, đó có thể là dấu hiệu của Hen phế quản (Hen suyễn). Cha mẹ cần để ý các dấu hiệu:
  • Ho kèm sút cân, đổ mồ hôi trộm: Trẻ bị ho kéo dài kèm theo sụt cân, ăn uống kém, và đặc biệt là đổ mồ hôi trộm (đổ mồ hôi nhiều về chiều hoặc ban đêm) có thể là dấu hiệu của bệnh Lao.

Giải mã tiếng ho của trẻ: Phân biệt các bệnh lý thường gặp

Nhận diện âm thanh của tiếng ho có thể giúp phụ huynh cung cấp thông tin giá trị cho bác sĩ.

  • Viêm Thanh Quản (Croup): Ho "Ông Ổng"
    • Âm thanh: Tiếng ho "to, khàn, ông ổng". Âm thanh này được mô tả kinh điển là "ho như tiếng chó sủa".
    • Dấu hiệu "Cờ Đỏ" cần theo dõi: Thở rít (khi hít vào) ngay cả khi nằm yên, hoặc chảy dãi không nuốt được.
  • Ho Gà (Pertussis): Ho Thành Cơn, Sặc Sụa
    • Đặc điểm: Không phải là một tiếng ho đơn lẻ, mà là một cơn ho dữ dội, kéo dài, sặc sụa. Trẻ ho liên tục nhiều tiếng trong một hơi thở, sau đó hít vào tạo ra tiếng "rít".
    • Dấu hiệu "Cờ Đỏ" cần theo dõi: Mặt trẻ tím tái trong hoặc sau cơn ho, nôn trớ nhiều sau cơn ho. Bệnh rất nguy hiểm ở trẻ sơ sinh.
  • Viêm Phổi: Ho Kèm Sốt và Thở Nhanh
    • Đặc điểm: Dấu hiệu chính của viêm phổi không phải là tiếng ho, mà là các triệu chứng toàn thân: Sốt (thường là sốt cao), mệt mỏi, và đặc biệt là các dấu hiệu suy hô hấp.
    • Dấu hiệu "Cờ Đỏ" cần theo dõi: THỞ NHANH (theo ngưỡng tuổi) và RÚT LÕM LỒNG NGỰC.
  • Hen Suyễn (Asthma): Ho Khò Khè (khi thở ra)
    • Âm thanh: Tiếng ho khan và dấu hiệu đặc trưng là "thở khò khè" (tiếng rít thường nghe được khi trẻ thở ra).
    • Đặc điểm: Ho có kiểu mẫu rõ rệt (về đêm, khi gắng sức, khi trời lạnh).

Cấp độ 3:Khi nào có thể chăm sóc tại nhà?

Trẻ chỉ nên được chăm sóc tại nhà khi KHÔNG có bất kỳ dấu hiệu "cờ đỏ" (Cấp cứu) hoặc dấu hiệu "cần đi khám" nào kể trên. Các triệu chứng ở cấp độ này bao gồm:

  • Ho khan hoặc ho có đờm nhẹ.
  • Trẻ không sốt hoặc sốt nhẹ (dưới 38,5°C) và đáp ứng tốt với thuốc hạ sốt.
  • Trẻ vẫn ăn, uống và chơi đùa tương đối bình thường.
  • Trẻ không thở nhanh, không thở gắng sức.

Chăm sóc trẻ ho tại nhà: Những điều nên làm và cần tránh

Đối với các trường hợp ho ở Cấp độ 3, phụ huynh có thể chăm sóc hỗ trợ tại nhà.

Nên làm:

  • Hạ sốt đúng cách: Chỉ dùng Paracetamol khi trẻ sốt từ 38,5°C trở lên, dùng đúng liều theo cân nặng (10-15 mg/kg/lần), cách nhau 4-6 giờ. Lau người bằng nước ấm, cho trẻ mặc đồ thoáng mát.
  • Bù nước và Dinh dưỡng: Khuyến khích trẻ uống nhiều nước. Cho ăn thức ăn mềm, dễ tiêu (cháo, súp). Chia nhỏ bữa ăn nếu trẻ biếng ăn.
  • Vệ sinh mũi: Sử dụng nước muối sinh lý (0,9%) để nhỏ hoặc rửa mũi, giúp làm loãng dịch nhầy, thông thoáng đường thở.
 Vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý là một trong những cách an toàn và hiệu quả nhất để hỗ trợ trẻ ho và nghẹt mũi tại nhà.
  • Theo dõi: Tiếp tục theo dõi sát các triệu chú và sẵn sàng đưa trẻ đi khám nếu bệnh không thuyên giảm sau 7 ngày.

Cần tránh - sai lầm phổ biến:

  • Không tự ý dùng thuốc ức chế ho: Khi trẻ ho có đờm, đây là phản xạ có lợi để tống xuất đờm. Việc dùng thuốc ức chế ho (thường chứa Dextromethorphan) sẽ làm "khóa" đờm lại bên trong, khiến nhiễm trùng nặng hơn.
  • Không lạm dụng kháng sinh: Đa số các nguyên nhân gây ho ở trẻ (cảm lạnh, cúm, viêm thanh quản) là do virus. Kháng sinh chỉ có tác dụng với vi khuẩn và hoàn toàn không có tác dụng với virus.

Lời Khuyên Vàng Từ Chuyên Gia

  1. Ghi nhớ các dấu hiệu "Cờ Đỏ": Phụ huynh phải thuộc lòng các dấu hiệu Cấp cứu: Thở Nhanh, Rút Lõm Lồng Ngực, Tím Tái, Ngủ Li Bì, Bỏ Bú Hoàn Toàn, Co Giật, và Ho Sặc Sụa Đột Ngột.
  2. Phòng bệnh hơn chữa bệnh: Nhiều nguyên nhân gây ho nặng (ho gà, viêm phổi do phế cầu, cúm) đều có thể phòng ngừa được bằng vaccine. Hãy đảm bảo trẻ được tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch.
  3. Tin vào bản năng: Nếu có bất kỳ lúc nào bạn cảm thấy lo lắng, hoặc "cảm thấy có gì đó không ổn" về con mình, ngay cả khi không thể chỉ ra chính xác dấu hiệu "cờ đỏ", hãy đưa trẻ đi khám./

N.H