Trước ngày nhà văn Lý Lan có mặt ở Đường sách TPHCM, chúng tôi đến TP Thuận An (Bình Dương) gặp bà. Bà về nước ăn tết rồi ở nhà thêm một thời gian. Nhà văn Lý Lan nói, dù nơi bà sống có nhiều người Việt, cũng có đón tết cổ truyền, nhưng hầu như năm nào bà cũng về quê hương đón tết. “Trở về Việt Nam ăn tết, với tôi cũng giống như được trở về tuổi thơ, về với thời thanh nữ bên gia đình”, nhà văn Lý Lan chia sẻ.
Nhà văn Lý Lan bảo, trước giờ, bà rất ngại và không có hứng thú với việc xuất hiện trước đám đông. Việc có mặt ở Đường sách TPHCM lần này, một phần đến từ sự động viên và thuyết phục từ NXB Trẻ, nhằm kết nối bạn đọc mà cũng giúp cho việc quảng bá sách.
“Vì xa xứ nên lâu nay tôi không có nhiều cơ hội để tiếp xúc với độc giả, nhất là lần này lại là sách thiếu nhi. Mình thì đã già, có khi già hơn cả bà nội, bà ngoại của các em. Bởi vậy, tôi cũng hơi lo, không biết bạn đọc đón nhận tác phẩm của mình như thế nào”, nhà văn Lý Lan bày tỏ.
Không xuất hiện nhiều, nhưng nhà văn Lý Lan lại có những bạn đọc thâm tình. Tôi có một người bạn mê văn chương Lý Lan từ những năm đầu đại học, kể từ lúc đọc Miên man tùy bút. Đến giờ, sau hơn 10 năm, anh vẫn còn kể một cách trôi chảy những chi tiết, câu chuyện từ cuốn sách này.
Vì lỡ yêu văn chương Lý Lan, nên sau đó, tác phẩm mới nào của bà, anh cũng đều mua và tìm mua cả những cuốn sách đã xuất bản từ trước. Cách đây vài năm, một lần, anh đăng trên trang cá nhân của mình bộ sưu tập sách của nhà văn Lý Lan. Bất ngờ là sau đó, anh nhận được tin nhắn của bà, nói rằng, anh còn thiếu hai tập thơ nữa. Hai tập thơ ấy xuất bản đã lâu, nên tìm mua được không phải là dễ. Nhưng rồi, càng bất ngờ hơn khi bà hứa sẽ gửi cho anh hai tập thơ này.
Bẵng đi một thời gian, khi đi công tác trở về, anh được người nhà cho hay, có một cô tóc trắng, đạp xe từ quận 5 sang quận 8, gửi cho anh hai tập thơ của Lý Lan. Sau này anh mới được biết, “cô tóc trắng” đó chính là em gái nhà văn Lý Lan. Kể lại chuyện này, người bạn của tôi vẫn không giấu được xúc động, và tôi tin là nhà văn Lý Lan cũng hạnh phúc khi có một bạn đọc như vậy.
Bắt đầu sang Mỹ sống từ năm 2001, nhưng tác phẩm của nhà văn Lý Lan dường như chưa bao giờ vắng mặt. Bạn đọc bắt gặp bà qua Một góc phố Tàu, Quán bạn, Ba người và ba con vật, Là mình, Người đàn bà kể chuyện, Miên man tùy bút, Bí mật giữa tôi và Thằn Lằn đen, Tiểu thuyết đàn bà, Hồi xuân, Từ Dòn Mê Sán đến…, Bửu Sơn Kỳ Hương, Tự truyện của một con heo.
Đặc biệt, nhiều tác phẩm của nhà văn Lý Lan vẫn thường được gọi tên trong những giải thưởng văn chương danh giá. Mở đầu có lẽ là Giải thưởng Văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam vào năm 1984 cho tập truyện ngắn Ngôi nhà trong cỏ, tiếp đó là Giải thưởng Thơ của Hội Nhà văn TPHCM năm 2006 cho tập thơ Là mình (NXB Văn nghệ), Giải thưởng Văn xuôi của Hội Nhà văn TPHCM năm 2009 cho tiểu thuyết Tiểu thuyết đàn bà (NXB Văn nghệ), Giải thưởng Văn xuôi của Hội Nhà văn Việt Nam năm 2022 cho tiểu thuyết Bửu Sơn Kỳ Hương (NXB Tổng hợp TPHCM), giải Hiệp sĩ Dế Mèn lần 5 năm 2024 cho truyện dài Tự truyện của một con heo (NXB Trẻ).
Nhà văn Lý Lan tâm sự, thực ra bà không trông đợi các giải thưởng, nhưng dẫu vậy, đây vẫn là một niềm vui khó lòng đong đếm. Vui không phải vì giá trị hiện kim, cũng không phải vì danh tiếng, mà chính những giải thưởng giúp bà được an ủi nhiều lắm khi nhận ra mình vẫn chưa bị lãng quên.
Nhà văn Lý Lan trải lòng: “Người ta nói xa mặt cách lòng. Sự xa cách dễ khiến người ta quên mình, chưa kể là mỗi năm lại có thêm một lứa tác giả mới, độc giả mới. Nhưng những tác phẩm của tôi vẫn được in ở trong nước, lại còn được trao các giải thưởng, thì thực tình, tôi thấy mình đỡ tủi thân lắm!”.
Nhà văn Lý Lan viết nhiều, viết đa dạng thể loại: thơ, truyện ngắn, tùy bút, tiểu thuyết, chân dung văn học. Nhưng có lẽ, dấu ấn bà để lại cho văn học thiếu nhi vẫn lớn hơn cả. Ngoài là dịch giả của bộ tiểu thuyết nổi tiếng toàn cầu Harry Potter, thì những tác phẩm do bà sáng tác cũng được bạn đọc và giới chuyên môn ghi nhận. Từ tập truyện ngắn được xem như “chào sân” với văn học thiếu nhi là Ngôi nhà trong cỏ xuất bản hơn 40 năm trước, nhà văn Lý Lan mang đến cho độc giả nhí sự trông chờ một cây bút trong trẻo, hấp dẫn và thú vị.
Nhà văn Lý Lan kể, với những tác phẩm trước đây như Ngôi nhà trong cỏ, hay Bí mật giữa tôi và Thằn Lằn đen, bà đã có ý thức viết cho thiếu nhi. Khi viết, bà hình dung lại mình là đứa trẻ rồi trò chuyện, kể chuyện với đứa trẻ bên trong mình. Tuy nhiên, đến Tự truyện của một con heo thì bà viết trong tâm thế hoàn toàn khác: viết như chơi, không bị ràng buộc bởi bất cứ điều gì.
“Năm đó, tôi về nhà ăn tết rồi bị kẹt lại hơn một năm vì dịch Covid-19. Hàng ngày, nhìn thấy con heo nhà hàng xóm chạy qua chạy lại, rồi những đứa trẻ quanh xóm vui chơi, có lúc còn cãi nhau chí chóe, thậm chí là đánh nhau. Để cho đỡ buồn, tôi ngồi viết lại thành những câu chuyện nhỏ, sau này mới chỉnh sửa và ráp lại thành truyện dài Tự truyện của một con heo, nhà văn Lý Lan nhớ lại.
Hồn nhiên, trong trẻo, tươi vui, đó có lẽ là những dấu ấn dễ nhận thấy trong những trang viết dành cho thiếu nhi của nhà văn Lý Lan. Gắn bó với văn học thiếu nhi đã hơn 40 năm, nhà văn Lý Lan quan niệm rằng, tâm hồn trong sáng của trẻ con có thể tiếp nhận được mọi thứ. Vậy nên, ngay từ đầu hãy cho trẻ em những gì tinh túy, đẹp đẽ, hay ho nhất. Đừng nghĩ trẻ con thì không biết gì, để rồi đưa đến cho trẻ những điều làm lệch lạc tâm hồn các em.