Cùng với gây bệnh đái tháo đường, đồ uống có đường còn là nguyên nhân gây thừa cân, béo phì, sâu răng, làm gia tăng nguy cơ bị tăng huyết áp, bệnh lý tim mạch…

Để giảm thiểu tiêu thụ đồ uống có đường, các chuyên gia y tế đề xuất giải pháp hiệu quả là áp thuế tiêu thụ đặc biệt, trong đó Bộ Y tế đề xuất mức áp là 40% để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Vòng xoắn đồ uống có đường với bệnh lý thừa cân, béo phì, đái tháo đường tuýp 2

Theo dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), dự kiến thảo luận tại kỳ họp Quốc hội đang diễn ra, lần đầu tiên nước giải khát có hàm lượng đường trên 5g/100ml được đưa vào diện áp thuế tiêu thụ đặc biệt.

Theo Bộ Tài chính, đây là mặt hàng mới được đề xuất bổ sung vào diện chịu thuế nên Bộ đề xuất mức 10% để khuyến khích doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu loại có lượng đường thấp, nâng cao nhận thức, điều chỉnh hành vi của người tiêu dùng.

Tuy nhiên, Bộ Y tế đề xuất áp thuế 40% với các mặt hàng trên. Theo đại diện Vụ Pháp chế, Bộ Y tế phân tích: Mức 10% chỉ làm tăng 5% giá bán lẻ, chưa đủ để tác động làm thay đổi hành vi tiêu dùng. Ví dụ sản phẩm nước giải khát đang có giá 10.000 đồng/1 chai, sau khi áp thuế 10% giá bán chỉ tăng lên thành 10.500 đồng/1 chai chưa đủ để làm giảm tiêu thụ. 

Ở Việt Nam, tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng mạnh trong những năm qua. Theo số liệu Euromonitor 2023, tổng tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng nhanh (420%) từ 1,59 tỷ lít năm 2009 lên 6,67 tỷ lít năm 2023. Tiêu thụ đầu người cũng tăng nhanh tương ứng, từ mức 18,5 lít/người năm 2009, lên thành 66,5 lít/người năm 2023 (tăng ở mức 350%).

Theo các chuyên gia y tế, tiêu thụ nhiều nước giải khát - loại đồ uống có đường phổ biến nhất, được xác định là một trong những nguyên nhân gây ra thừa cân, béo phì và các rối loạn chuyển hóa cả ở người trưởng thành và trẻ em. Từ đó tăng tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp cũng như các biến chứng về bệnh tim mạch, đột quỵ và tử vong.

Làm rõ hơn tiêu thụ nhiều đồ uống có đường/nước giải khát có đường làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, các chuyên gia cho hay người uống từ 354 - 704ml đồ uống có đường/ngày sẽ có nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2 > 26% và nguy cơ phát triển các bệnh về chuyển hóa khác > 20%.

Những nam giới và phụ nữ trung niên uống từ 01 ly/lon nước ngọt trở lên mỗi ngày có nguy cơ mắc tiền đái tháo đường hoặc đái tháo đường cao hơn 25% - 32% và có khả năng mắc hội chứng chuyển hóa cao hơn gần 45% so với những người không uống.

PGS.TS Trương Tuyết Mai – Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Bộ Y tế cảnh báo, người tiêu thụ nước ngọt thường xuyên từ 1-2 lon/ngày hoặc nhiều hơn có nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2 cao hơn 26% so với những người hiếm khi uống các loại thức uống này.

Trong phát biểu lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Thế giới phòng chống đái tháo đường và ngày toàn dân mua và sử dụng muối i-ốt do Bộ Y tế tổ chức mới đây tại Lào Cai, GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế đã đưa ra những thông tin về việc Việt Nam có khoảng gần 7 triệu người mắc đái tháo đường, trong đó có 55% bệnh nhân đái tháo đường tuýp 2 đã xuất hiện biến chứng về tim mạch, về mắt, thần kinh và về thận.

Thứ trưởng Bộ Y tế khẳng định biến chứng đái tháo đường không chỉ làm gia tăng chi phí y tế mà còn làm giảm chất lượng cuộc sống...

Khuyến nghị của chuyên gia về áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường

Các chuyên gia y tế nói chung và chuyên gia dinh dưỡng nói riêng đều chung quan điểm khuyến cáo giải pháp hạn chế tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh, đồ uống có đường bằng cách áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường, xây dựng quy định về ghi nhãn dinh dưỡng mặt trước bao bì sản phẩm đóng gói sẵn, hạn chế quảng cáo đối với thực phẩm không có lợi cho sức khoẻ, đặc biệt đối với trẻ em…

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), để giảm tiêu thụ đồ uống có đường, giá bán lẻ đồ uống có đường cần phải tăng 20% trở lên, tương đương với thuế suất tiêu thụ đặc biệt trên giá xuất xưởng phải là 40%. Giải pháp này sẽ góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng, tăng thu cho ngân sách, giúp giảm chi phí chăm sóc sức khỏe với các bệnh có liên quan, giảm tổn thất năng suất lao động về dài hạn.

Còn nghiên cứu được tiến hành bởi Trường Đại học Y tế Công cộng cũng ước tính mức thuế suất 40% sẽ dẫn đến giảm tiêu dùng và giảm được 2% tỷ lệ thừa cân, 1,5% tỷ lệ béo phì, phòng tránh được hơn 81.462 ca đái tháo đường tuýp 2 và tiết kiệm được 24,55 triệu USD (hơn 600 tỷ đồng) chi phí y tế.

ThS.BS Nguyễn Tuấn Lâm, Văn phòng WHO tại Việt Nam cho rằng, việc áp thuế bây giờ rất phù hợp với xu hướng quốc tế. Các nước đã nhận thức vấn đề này sớm hơn Việt Nam và họ đã bắt đầu áp thuế để quản lý sự sử dụng gia tăng của sản phẩm này.

Số lượng quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường đã gia tăng nhanh trong 15 năm qua, từ 35 quốc gia (năm 2009) lên 104 quốc gia (2023), trong đó, có 6 quốc gia ở Đông Nam Á, bao gồm: Thái Lan, Philippines, Campuchia, Malaysia, Lào, Brunei.

Lạm dụng đồ uống có đường ngoài gây nguy cơ gia tăng mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2 còn gây ra nhiều hệ lụy sức khỏe khác như thừa cân, béo phì, tăng nguy cơ mắc tăng huyết áp...

Theo các chuyên gia, thuế là giải pháp có chi phí thấp nhưng hiệu quả cao trong giảm tiêu dùng các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe. Đây cũng là giải pháp dự phòng hữu hiệu đã được WHO và Ngân hàng Thế giới khuyến cáo các nước áp dụng.

Việc áp thuế trên cơ sở cân đối hài hòa lợi ích của các chủ thể Nhà nước, người dân và doanh nghiệp, nhưng cần đặc biệt ưu tiên mục tiêu bảo vệ sức khỏe, phát triển bền vững của đất nước, không vì lợi nhuận đánh đổi sức khỏe nhân dân.

Các chuyên gia cũng cho hay để đạt được mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng, về dài hạn Bộ Tài chính cần xem xét đề xuất lộ trình mở rộng phạm vi áp thuế với tất cả các loại đồ uống bổ sung đường hoặc có chất tạo ngọt đầy đủ theo nội hàm khái niệm đồ uống có đường của WHO và áp dụng mức thuế suất dựa theo hàm lượng đường trong sản phẩm.