Năm lên bảy, tôi được mẹ đưa cho hai mươi rúp và nhờ ra cửa hàng mua quà tặng cho một đồng nghiệp của mẹ tôi và đồng thời cũng là cô giáo đầu tiên dạy tôi. Tôi phải đến cửa hàng hóa mỹ phẩm và mua lọ nước hoa "Dialog" (tiếng Nga: Đối thoại). Tôi nhớ mình đã vừa đi ngang qua cửa hàng này vừa nghĩ: “Tại sao lại là nước hoa? Cô ấy có thể làm đổ nó, như tôi mới đây đã làm đổ. Một tháng là bay hết hương. Phải mua một món quà thật ý nghĩa". Những loại quà tặng hay chỉ có bán ở cửa hàng Malyshka (tiếng Nga: Trẻ em). Tôi đến cửa hàng đó mang theo hai tờ giấy bạc đỏ. Sau khi xem xét giá cả các mặt hàng, tôi cảm thấy rất buồn. Tôi xem đi xem lại không phải một mà hàng chục lần chiếc đàn accordion. Những người bán hàng tỏ ra vô cùng sốt ruột.
- Cháu muốn mua gì?
- Cháu cần mua một con búp bê. To, đẹp với giá hai mươi rúp.
- Tiền cháu lấy đâu ra?
- Mẹ cháu cho.
Có rất nhiều búp bê được bày bán, nhưng tất cả chúng đều không phải là loại tôi cần lúc đó. Và đúng lúc đó xảy ra một điều kỳ diệu - người quản lý cửa hàng mang ra một chiếc hộp lớn, trong đó có một con búp bê được sắp đặt rất đẹp mắt, cao gần bằng tôi, có thể đi lại, chớp mắt và khóc. Món quà dễ thương tên là "Katya" giá chỉ vỏn vẹn mười bốn rúp. Không do dự, tôi đưa hai tờ tiền quý giá mà tôi đã chủ đích xếp vào bộ sưu tập thẻ lịch của mình và lấy chiếc hộp có con búp bê. Tôi quyết định tự tay mang tặng món quà tuyệt vời như vậy. Tại sao lại để mẹ tôi phải vất vả tha lôi chiếc hộp cồng kềnh như vậy đi khắp làng? Tôi vừa thở hổn hển vừa leo lên tầng bốn và gõ cửa.
- Em chúc mừng cô nhân ngày sinh nhật. Chúc cô luôn hạnh phúc, mạnh khỏe và mong cô nhận món quà này để luôn có tinh thần phấn khỏi.
Tôi đã trao quà xong - đó là việc chính yếu nhất. Nhưng mà. Cô giáo bật khóc, cô kéo tôi vào phòng, rót cho tôi một ít trà và mang ra đủ các loại kẹo. Không phải là kẹo Sakhalin mà là kẹo Mátxcơva. Và tôi biết rất nhiều loại bánh kẹo mà. Sau khi ăn vài chiếc, tôi xin phép ra về, nói rằng mẹ tôi đang sốt ruột đợi tôi ở nhà. Tôi đi về nhà trong lòng lo lắng vì không biết mẹ sẽ nói gì. Chẳng lẽ vì được tặng quà mà cô giáo đã khóc. Tôi về đến nhà. Mẹ hỏi ngay:
- Nước hoa đâu con?
Tôi tự hào đưa cho mẹ hai tờ tiền năm rúp và một rúp, và nói:
- Tiền thừa đây ạ.
Mẹ tôi hỏi vớt vát:
- Tiền thừa gì?
- Tiền thừa mua Katya.
- Katya - là ai?
- Là con búp bê mà CHÚNG TA đã tặng.
- Còn nước hoa?
- Nếu cô ấy làm đổ thì sao?
- Đúng. Con búp bê không thể bị đổ.
- Cô ấy chỉ có thể làm gãy tay và chân nó thôi, nhưng con nghĩ rằng, nó sẽ không đau đâu.
Một thời gian dài, tôi bị mọi người trong nhà đem chuyện này ra chọc quê. Mẹ tôi phải đi dự lễ sinh nhật lần thứ 50 của cô giáo cùng với lọ nước hoa "Đối thoại", chỉ phải bỏ thêm mười bốn rúp vào số tiền thừa mà tôi đưa trả.
Nhưng. Lúc đó tôi đã giải thích với mọi người rằng món quà tuyệt vời nhất là một con búp bê. Và tôi không cảm thấy có lỗi. Có vẻ như điều đó không phải là vô ích.
Đến lần sinh nhật thứ 75 của cô giáo cũ, lúc đó tôi đã 32 tuổi và vừa làm mẹ của một bé gái. Tôi đã đi để lấy lại danh dự cho mình. Tôi mua một lọ nước hoa đắt tiền của Pháp và bấm chuông cửa nhà cô.
Cô giáo thân yêu chào đón tôi với đôi mắt rưng rưng.
- Cô có nhớ em đã mang cho cô một con búp bê không? Cả nhà em cứ mang chuyện Katya ra chọc quê em đến tận bây giờ.
- Tại sao lại là Katya? Cô đặt tên cho nó là Ira. Em nhìn trên đivan kìa.
Con búp bê Katya-Ira thảnh thơi nằm trên đivan. Nó mang đôi tất dệt kim, đội mũ, mặc áo cánh và váy...
- Cô sinh năm 1932. Lúc đó trên cô đã có một chị gái và một anh trai. Cha mẹ cô không có tiền mua búp bê cho các con. Năm 1941 chiến tranh bắt đầu. Cha cô mất ngay tháng đầu tiên. Lúc 11 tuổi cô đã đứng máy tiện. Cô chưa bao giờ được chơi búp bê mà cũng không có để chơi. Năm 45, cô cũng chung niềm vui chiến thắng với cả nước. Cô học nốt phổ thông. Cao hương mỹ vị chính là bánh mì rắc dầu thực vật. Còn búp bê chỉ có trong những giấc mơ. Khi đi học sư phạm, năm học cuối, năm mới, cô chỉ biết chơi với người tuyết. Trưởng khoa bắt cô học đến kiệt sức. Không có thời gian chơi búp bê. Và tiếp theo là gì em biết không - cô có con trai, người mà cô tự hào, trường lớp với những em học sinh mà cô yêu quý, các đồng nghiệp mà cô yêu quý và kính trọng bằng cả trái tim. Và Ira đã ở bên cô một phần tư thế kỷ. Cô nói chuyện với nó, đan quần áo cho nó. Cô tết bím tóc to, bím tóc nhỏ cho nó. Đó là món quà quý giá nhất đối với cô.
Những giọt nước mắt lăn dài trên má hai cô trò. Còn búp bê Ira thì chăm chú nhìn hai người phụ nữ, một già một trẻ.
Nguời dịch: Dương Nguyên Khải
Airi Allikvee.