 |
| Một lớp học tại Nigeria. Ảnh: Sightsaver |
Ngay trong những ngày đầu tháng 9-2025, mùa tựu trường ở nhiều nước, Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc đã công bố thông tin gây sốc: Viện trợ chính thức không hoàn lại (ODA) cho giáo dục trên toàn cầu trong năm nay có thể giảm tổng cộng 3,2 tỷ USD, tương đương mức giảm khoảng 24% so với năm 2023, đe dọa trực tiếp cơ hội học tập của trẻ em ở những nước nghèo và vùng khủng hoảng. Trong đó, chỉ 3 quốc gia tài trợ chính - Mỹ, Đức và Pháp đã chiếm gần 80% tổng mức giảm.
Theo dự báo, nếu đà cắt giảm ngân sách hỗ trợ giáo dục quốc tế không đảo chiều, sẽ có thêm khoảng 6 triệu trẻ em bị đẩy ra ngoài trường học vào cuối năm 2026. Con số này làm trầm trọng thêm bức tranh mà các tổ chức giáo dục đã cảnh báo trong giai đoạn năm 2024-2025. Số liệu hiện nay ghi nhận có khoảng 272 triệu trẻ em và thanh thiếu niên "nằm ngoài" hệ thống giáo dục toàn cầu. UNICEF quan ngại, kịch bản con số này tăng lên mức 278 triệu em sẽ tương đương với việc “đóng cửa tất cả trường tiểu học ở hai nền kinh tế lớn như Đức và Italia".
Hiện nay, các khu vực dễ tổn thương nhất là Tây và Trung Phi (ước tính sẽ có thêm khoảng 1,9 triệu trẻ em bị ảnh hưởng), Trung Đông và Bắc Phi (khoảng 1,4 triệu trẻ em). Reuters đã ghi nhận hơn 4.500 trung tâm học tập tại các khu trại Rohingya (Bangladesh) đóng cửa trong năm 2025, trong khi các trường chuyên biệt cho nạn nhân bạo lực tại Nigeria đã phải chấm dứt tuyển sinh khi quỹ tài trợ thu hẹp. Đây đều là những khu vực lâu nay phụ thuộc vào viện trợ bên ngoài để vận hành hệ thống trường học, chi trả lương giáo viên và các dịch vụ hỗ trợ (bữa ăn, tâm lý học đường…). Nhiều kênh tin tức dẫn các câu chuyện cá nhân của trẻ em ở đây cho thấy, khi kênh hỗ trợ đứt gãy, học sinh dễ rơi vào vòng xoáy bị tuyển mộ cho mục tiêu bạo lực, hoặc lạm dụng lao động trẻ em, kết hôn sớm.
Đặc biệt, giáo dục bậc tiểu học chịu ảnh hưởng nặng nhất với mức giảm nguồn lực có thể lên đến một phần ba. Điều này kéo theo hệ lụy nghiêm trọng khi trẻ có nguy cơ mất đi trung bình 164 tỷ USD thu nhập cả đời. Ước tính, 28 quốc gia trên toàn cầu đối mặt với nguy cơ mất ít nhất 25% nguồn hỗ trợ giáo dục cho bậc mầm non, tiểu học và trung học. Trong đó, Bờ Biển Ngà và Mali có thể chứng kiến số học sinh mất cơ hội học tập tăng 4%, tương đương với 340.000 và 180.000 trẻ em.
Giới chuyên môn nhận định, viện trợ giáo dục bị cắt giảm sâu cũng đe dọa khả năng của các chính phủ trong việc lập kế hoạch dựa trên dữ liệu, phát triển giáo viên và theo dõi hiệu quả học tập. Điều này có nghĩa là ngay cả những trẻ em vẫn đến trường cũng sẽ đối mặt với giảm chất lượng giáo dục, ít nhất 290 triệu học sinh trên toàn cầu gặp nguy cơ giảm hiệu quả học tập. Giám đốc điều hành UNICEF Catherine Russell nhấn mạnh: “Mỗi đồng viện trợ bị cắt không chỉ là một quyết định về ngân sách, mà chính là tương lai của một trẻ em đang bị treo trên cân”.
Như thế, nếu không hành động ngay, hàng triệu trẻ em trên toàn cầu sẽ mất cơ hội được giáo dục - đặc biệt là ở những vùng đang chịu khủng hoảng hoặc sống trong cảnh tị nạn. Nhiều ý kiến khuyến nghị một số phương án khẩn cấp, ví dụ như cần sớm có cơ chế bảo vệ tài trợ giáo dục trong ngân sách nhân đạo để tránh gián đoạn học kỳ và đóng cửa chương trình. Về lâu dài, các nước tài trợ cần duy trì hoặc tăng cam kết cho giáo dục, đặc biệt ở bậc tiểu học; ưu tiên các chương trình có bằng chứng hiệu quả như bữa ăn học đường, đào tạo giáo viên và bảo vệ trẻ em...
Tuy nhiên, để cải thiện tình hình sẽ là thách thức lớn, khi xu hướng cắt giảm nguồn hỗ trợ giáo dục hiện nay diễn ra trong bối cảnh nhiều nền kinh tế đang chịu áp lực nợ công, lãi suất cao, dòng vốn phát triển suy giảm. Theo các chuyên gia, những biến động tài chính như vậy càng làm trầm trọng tình hình, bởi tạo ra nguy cơ bóp nghẹt các khoản chi “dài hạn” như giáo dục và y tế.
Nhìn chung, giáo dục vốn là chìa khóa giúp trẻ thoát khỏi vòng luẩn quẩn của nghèo khó và bất ổn. Vì thế, việc nguồn viện trợ giáo dục suy giảm sẽ không chỉ ảnh hưởng đến ngân sách, mà còn nguy hiểm cho tương lai của một thế hệ trẻ của nhân loại.