Gốm Lái Thiêu - Dấu ấn đất phương Nam trong từng lớp men cũ
Nằm ở cửa ngõ phía Nam Bình Dương, Lái Thiêu là vùng đất từng vang danh với các sản phẩm thủ công nổi tiếng, trong đó có gốm. Hình thành từ khoảng giữa thế kỷ XIX, gốm Lái Thiêu là sự giao thoa kỹ thuật và mỹ cảm của ba dòng gốm người Hoa: Triều Châu, Phúc Kiến và Quảng Đông. Nhờ đặc điểm thổ nhưỡng đất sét có tỷ lệ cao lanh cao cùng nguồn củi dồi dào, nghề gốm ở đây phát triển nhanh chóng, tạo nên một dòng gốm mang phong cách riêng biệt: Phóng khoáng, đậm chất dân gian và gần gũi với người Việt.
Gốm Lái Thiêu không hướng đến sự cầu kỳ bóng bẩy mà thiên về cảm xúc, về cái “tả ý” của nghệ nhân. Những họa tiết dân dã như con gà, con cá, cành trúc, chim én… không chỉ trang trí mà còn là biểu tượng văn hoá: Con gà là báo hiệu bình minh, sức sống và lao động; chim én gắn liền với mùa cưới, mùa sum vầy; đèn dầu phộng mang ánh sáng đến từng gian bếp nhỏ giữa những năm tháng gian khó.
 |
| Một số hoa văn, họa tiết trang trí tiêu biểu của dòng gốm Lái Thiêu. |
Tại Không gian Thư viện số Nguyễn An Ninh (Đường Sách Nguyễn Văn Bình), triển lãm “Gốm Nam Bộ - Dấu ấn trăm năm” đang trưng bày nhiều hiện vật quý hiếm của dòng gốm này. Những bình trà lớn dùng trong tiệc cưới, bộ đèn dầu để bàn và treo tường, hay các mẫu gối gốm vẽ men xanh trắng từ thập niên 30 - 50 của thế kỷ trước… không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn phản ánh nếp sống, văn hóa và tâm hồn người dân miền Nam xưa.
Theo nhà sưu tầm Nguyễn Hữu Phúc, Hội trưởng hội cổ vật Thuận An, người đã nhiều năm nghiên cứu gốm Lái Thiêu, sự độc đáo của dòng gốm này không chỉ nằm ở kỹ thuật mà còn ở cái “tình” của người làm. “Gốm Lái Thiêu sống bằng ký ức. Mỗi món gốm như một mảnh chuyện kể từ nếp nhà xưa, góc bếp, tiếng gà gáy sáng cho đến lễ cưới, ngày giỗ. Mỗi sản phẩm đều có hồn”, ông Phúc chia sẻ.
Trong không gian triển lãm ấy, người xem không chỉ nhìn thấy hiện vật mà còn cảm nhận một quá khứ sống động như đang gõ cửa hiện tại để tìm một cơ hội hồi sinh.
 |
| Anh Huỳnh Xuân Huỳnh, Founder Nắng Ceramic chia sẻ cùng những người quan tâm. |
Người trẻ giữ “lửa” cho đất bằng đam mê và sáng tạo
Buổi trò chuyện về “Hành trình bảo tồn và phục dựng gốm Lái Thiêu: Khi hiện tại là tiếp nối và sáng tạo tươi mới trong dòng chảy hiện đại” đã thu hút sự quan tâm đặc biệt. Nhân vật chính là Huỳnh Xuân Huỳnh, một người trẻ đã chọn rẽ sang con đường ít người đi: Dựng lại lò gốm, hồi sinh dòng men tưởng chừng đã ngủ yên.
Sinh ra và lớn lên giữa những sản phẩm gốm sứ nhập khẩu, Huỳnh từng xa lạ với gốm Việt. Nhưng nhờ người hàng xóm có thú sưu tập gốm, anh dần nảy sinh niềm yêu thích, rồi âm thầm nuôi dưỡng một lý tưởng, đó là phải làm điều gì đó để giữ lại một phần văn hóa quê hương.
Theo đó, Huỳnh thành lập “Nắng Ceramics”, xưởng gốm nhỏ tại Lái Thiêu, mang theo khát vọng “thổi nắng vào đất”, truyền lửa cho gốm và cho chính thế hệ mình.
 |
| Nhà sưu tầm Nguyễn Hữu Phúc chia sẻ về gốm Lái Thiêu. |
“Tôi không làm gốm vì nó dễ mà vì ngày nay ít người chịu làm. Càng ít người giữ, mình càng không thể bỏ”, anh Huỳnh chia sẻ. Không chỉ phục hồi kỹ thuật cũ, Huỳnh mà còn mạnh dạn thử nghiệm các phối men mới, thiết kế mẫu mã hiện đại, mở lớp trải nghiệm làm gốm cho sinh viên, tổ chức tham quan lò và chia sẻ kiến thức về nghề cho cộng đồng.
Với Huỳnh, tương lai của gốm không phải là quay lại thời vàng son xưa mà là tạo ra một “cuộc sống mới” cho gốm, nơi người trẻ có thể tìm thấy mình trong chất liệu tưởng như xa vời ấy. “Gốm không chỉ để ngắm mà để dùng, để hiểu, để chạm vào một phần ký ức, không chỉ của làng nghề mà của chính mỗi người”, Huỳnh nói thêm.
Nhiều bạn trẻ đã tìm đến xưởng “Nắng” để thử làm gốm, để cảm nhận sự chậm rãi của đất, của lửa và cả sự hồi sinh của một nghề đang đứng trước ranh giới mất còn. Từ những bàn xoay gốm giản dị, người trẻ hôm nay đang cùng Huỳnh Xuân Huỳnh viết tiếp chương mới cho gốm Lái Thiêu bằng chính nhịp sống đương đại của mình.
 |
| Không gian triển lãm gốm Lái Thiêu tại Đường sách Nguyễn Văn Bình. |
Gốm là chất liệu của đất, của lửa, của thời gian. Nhưng trên hết, gốm là chuyện của con người - chuyện gìn giữ, yêu thương và tái sinh. Nhìn lại hành trình gốm Lái Thiêu qua triển lãm, qua tâm sự của nghệ nhân trẻ, dễ thấy rằng, văn hóa truyền thống sẽ không thể sống mãi nếu chỉ được “bảo tồn” trong tủ kính, mà cần được “tiếp nối” trong đời sống thật, nơi có bàn tay, khối óc và trái tim.
Như lời kết Huỳnh Xuân Huỳnh chia sẻ: “Di sản không nằm trong quá khứ mà trong cách chúng ta sống tiếp với nó”. Và chính điều đó đã khiến gốm tưởng chừng tĩnh lặng trở thành một hành trình luôn vận động, một hành trình mà ở đó, đất vẫn kể chuyện bằng ngôn ngữ của những bàn tay không ngừng sáng tạo.