Tặng Anastasia Prokopyevna Kopylova.
*********
Tôi và cô cầm lấy các đồng xu. Rõ ràng là cô Lydia Mikhailovna trước đây thực sự đã từng chơi trò này, tôi mới chỉ tập làm quen với nó, tôi còn chưa rõ phải đập đồng xu vào tường như thế nào - vào cạnh hay mặt bên, cao đến mức nào và dùng lực thế nào để đạt kết quả tốt nhất. Tôi đánh chẳng ra đâu vào đâu cả; nếu chơi ghi điểm tính tiền thì ngay từ những phút đầu tiên tôi đã thua kha khá rồi, mặc dù chả có gì mưu mẹo gì trong trò "đo ngón tay" này. Dĩ nhiên, làm cho tôi e ngại và căng thẳng thần kinh nhất là việc tôi chơi với cô Lydia Mikhailovna - điều mà tôi có nằm mơ cũng không thấy và dù có ý nghĩ ngu xuẩn nhất cũng không dám nghĩ tới. Tôi vừa trấn tĩnh lại và chơi quen quen một chút thì cô Lydia đã dừng lại.
- Không, như vậy không hay, - cô nói, vừa đứng dậy vừa gạt những lọn tóc lòa xòa che mắt. - Chơi như vậy không phải là chơi, như là trẻ con lên ba chơi với nhau.
- Nhưng nếu thế chỉ có chơi ăn tiền, - tôi rụt rè nhắc.
- Dĩ nhiên. Thế cái gì mà chúng ta cầm trong tay đây? Không gì có thể thay được chơi ăn tiền. Chơi bạc đồng thời vừa tốt vừa xấu. Chúng ta chỉ cần đặt tiền ít thôi là cũng hứng thú rồi.
Tôi im lặng, không biết làm gì và sẽ như thế nào.
- Chẳng lẽ em sợ rồi à? - cô Lydia khích tướng tôi.
- Sao lại sợ! Em chả sợ gì.
Tôi lấy tiền lẻ từ trong túi quần. Nào thì chơi ăn tiền thật, nếu cô thích thế. Em thì thế nào cũng được vì em không phải là người khơi mào. Thằng Vadik thoạt đầu cũng không để ý đến tôi, sau đó nghĩ lại thì giơ nắm đấm ra với tôi. Ở đó tôi học được cách chơi thì ở đây tôi cũng sẽ học được. Đây không phải là môn tiếng Pháp mà sắp tới thì môn này tôi cũng sẽ xơi tái.
Tôi phải chấp nhận một điều kiện: vì tay của cô Lydia to hơn và ngón tay cô dài hơn, cô sẽ đo bằng ngón cái và ngón giữa còn tôi đo bằng ngón cái và ngón út. Như thế là công bằng và tôi đồng ý.
Cuộc chơi lại bắt đầu. Chúng tôi chuyển ra hành lang, ở đó thoáng hơn và gõ xu vào tấm ốp tường gỗ bằng phẳng. Chúng tôi lần lượt từng người gõ xu, cùng quỳ xuống, đụng vào người nhau, duỗi ngón tay để đo, dùng đồng xu để đo, sau đó lại đứng lên, và cô Lydia Mikhailovna công bố kết quả. Cô vừa chơi vừa làm ồn: la hét, vỗ tay, trêu chọc tôi, - tóm lại, cô xử sự như một cô bé bình thường, chứ không phải cô giáo, tôi đôi lúc cũng muốn hò hét cùng với cô. Cô thắng được không ít, còn tôi thua. Tôi không kịp nhớ, làm thế nào tôi thua 80 kopech, sau đó khó khăn lắm mới giảm xuống còn 30, nhưng đồng xu của cô Lydia Mikhailovna lại chạm vào xu của tôi nên số tiền thua lại tăng lên 50. Tôi bắt đầu lo lắng. Chúng tôi đã thỏa thuận với nhau là thanh toán tiền khi chơi xong ván, nếu cứ như thế này tiếp diễn, chẳng mấy chốc tôi sẽ hết tiền, vì tôi chỉ có hơn một rúp. Nghĩa là không thể để thua quá một rúp - lúc đó không chỉ là nhục nhã mà là cả xấu mặt và nhục nhã suốt đời.
Nhưng bỗng nhiên tôi nhận thấy rằng, cô Lydia Mikhailovna hoàn toàn không tìm cách thắng tôi. Khi đo, ngón tay cô cong lên chứ không duỗi thẳng, ở nơi mà dường như ngón tay cô không thể vươn tới đồng xu thì tôi lại dễ dàng chạm tới. Điều đó làm tôi cảm thấy bị xúc phạm và tôi đứng dậy.
- Không được, - tôi nói, - em không chơi thế đâu. Tại sao cô lại nương tay với em? Như vậy không trung thực.
- Nhưng cô thực sự không thể chạm tới đó được mà, - cô phủ nhận. - Ngón tay của cô sao lại cứng như gỗ.
- Cô đo tới được mà.
- Được, được. Cô sẽ cố.
Tôi không biết, trong toán học cũng như trong cuộc sống, bằng chứng tốt nhất là bằng chứng từ đối thủ. Ngày hôm sau, khi thấy cô Lydia Mikhailovna lén lén lút lút kéo đồng xu lại gần ngón tay để chạm vào nó thì tôi sững sờ. Cô liếc nhìn tôi nhưng không hiểu sao cô không nhận ra rằng, tôi đã trông thấy rất rõ trò gian lận của cô, cô vấn tiếp tục xê dịch đồng xu coi như không có chuyện gì xảy ra.
- Cô làm gì thế? - tôi phẫn nộ.
- Cô á? Cô làm gì?
- Cô xê dịch nó để làm gì?
- Đâu mà, nó vẫn nằm ở đây mà, - cô vừa cười vừa phủ nhận một cách vô lại nhất không kém gì thằng Vadik hay thằng Ptakha.
Thật trắng trợn! Thế mà cũng gọi là cô giáo! Tôi tận mắt thấy khoảng cách chỉ 20 cm và cô đã chạm tay vào đồng xu còn cô cứ khăng khăng là chưa chạm vào nó, đã thế lại còn cười nhạo tôi nữa. Cô coi tôi là thằng mù à? Hay là thằng nhóc con? Thế mà cũng đòi dạy tiếng Pháp. Tôi quên khấy rằng, vừa mới hôm qua cô Lydia Mikhailovna còn cố tình chơi nương tay với tôi, nên chỉ theo dõi để cô không lừa tôi. Ra thế đấy! Thế mà cũng là cô Lydia Mikhailovna.
Ngày hôm đó, chúng tôi chỉ học tiếng Pháp chừng 15 phút, sau đó ít dần đi. Hai cô trò lại nảy sinh sở thích khác. Cô Lydia Mikhailovna bắt tôi đọc một trích đoạn, cô nhận xét và tôi đọc lại cho cô nghe dựa theo những nhận xét của cô, rồi ngay lập tức chuyển sang... đánh bạc. Sau hai lần thua chút ít, tôi bắt đầu thắng bạc. Tôi nhanh chóng bắt nhịp với trò "đo ngón tay" này, nắm được tất cả các bí quyết, tôi biết đánh vào đâu và như thế nào, và nếu bị thua thì phải làm gì để đồng xu của mình không rơi vào phạm vi đo được.
Và tôi lại bắt đầu có tiền. Tôi lại chạy ra chợ mua sữa - bấy giờ người ta đựng trong cốc đã đông lạnh. Tôi thận trọng rạch lớp váng sữa, xúc từng thìa sữa đông vào miệng, vừa nhắm mắt lại một cách sung sướng vừa cảm nhận toàn bộ vị ngọt lan tỏa khắp cơ thể. Sau đó tôi dốc ngược cốc, dùng dao chọc nát chỗ sữa ngòn ngọt còn lại trong cốc. Chỗ sữa còn dính lại trong cốc tôi để cho tan ra rồi uống cạn, sau mới dùng một mẩu bánh mỳ đen vét sạch sẽ.
Không sao, bây giờ quan trọng là sống được đã, vì người ta đã hứa hẹn sắp tới sẽ đảm bảo một cuộc sống sung sướng cho tất cả mọi người sau khi chữa lành các vết thương chiến tranh.
Dĩ nhiên, khi nhận những đồng tiền của cô Lydia Mikhailovna, tôi cũng cảm thấy áy náy, nhưng tôi tự an ủi rằng đó là tiền thắng bạc trung thực. Tôi có bao giờ đòi chơi đâu, chính cô Lydia Mikhailovna gạ tôi chơi chứ. Tôi không dám từ chối lời gợi ý của cô. Tôi có cảm giác rằng, trò chơi mang đến cho cô niềm vui: cô vui vẻ, cô cười đùa, trêu chọc tôi.
Giá như chúng tôi biết được, chuyện này sẽ có kết cục thế nào...
... Hai cô trò quỳ gối trước mặt nhau và tranh cãi về kết quả đo. Trước đó, hình như chúng tôi cũng đã tranh cãi về chuyện gì đó...
- Em phải hiểu chứ, đồ đầu gỗ, - cô Lydia Mikhailovna vừa lê đầu gối về phía tôi vừa vung tay. - Cô ăn gian với em làm gì? Cô đo chứ có phải em đâu, nên cô biết chứ. Cô đã thua 3 lần liền trước khi "chạm" vào đồng của em.
- "Chạm" như vậy không tính.
- Tại sao không tính?
Cả hai cô trò đang cùng hét lên, đang chen ngang lời nhau nói, thì nghe thấy một giọng nói đầy kinh ngạc, nếu không nói là tức giận, nhưng cương quyết như sét đánh ngang tai:
- Cô Lydia Mikhailovna!
Cả cô và trò như chết sững người. Thầy hiệu trưởng Vasilyi Andreevich đang đứng ngay ở cửa ra vào.
- Cô Lydia Mikhailovna, cô làm sao thế? Ở đây đang diễn ra trò gì vậy?
Cô Lydia Mikhailovna từ từ, rất từ từ nhỏm dậy, mặt đỏ bừng và tóc tai rối bời, cô đưa tay vén lại mái tóc và nói:
- Thầy Vasilyi Andreevich, tôi hy vọng thầy gõ cửa trước khi vào chứ.
- Tôi đã gõ cửa nhưng không ai trả lời. Ở đây đang chơi trò gì vậy. Xin cô hãy giải thích. Là hiệu trưởng, tôi có quyền được biết.
- Chúng tôi chơi trò "đập tường", - cô Lydia Mikhailovna bình thản trả lời.
- Cô chơi bạc với em này? - thầy chỉ tay vào tôi, còn tôi thì sợ hãi bò ra sau tấm bình phong trong phòng ngủ. - Cô chơi bạc với học sinh? Tôi hiểu đúng như thế chứ?
- Đúng vậy.
- Này, cô biết... - thầy hiệu trưởng thở dài giống như bị thiếu không khí. - Tôi không biết nên gọi hành động của cô là gì nữa. Đây là tội ác. Là dụ dỗ. Là lầm đường lạc lối. Và còn, còn... Tôi đã 20 năm dạy học, đã nhìn thấy đủ thứ, nhưng chuyện như thế này thì...
Thầy giơ hai tay lên đầu, như ra dấu xin đầu hàng.
Sau đó ba ngày, cô Lydia Mikhailovna rời khỏi trường. Trước khi ra đi, cô gặp tôi sau giờ tan trường và đưa tôi về tận nhà.
- Cô sẽ về quê cô ở Kuban, - cô nói lúc chia tay. - Còn em cứ đi học bình thường, sẽ không ai làm gì em sau khi xảy ra cái chuyện ngu ngốc đó đâu. Cô là người có lỗi. Em cố gắng học nhé, - cô xoa đầu tôi rồi ra về.
Và từ đó không bao giờ tôi gặp lại cô nữa.
Giữa mùa đông, sau kỳ nghỉ tháng Giêng, có một gói bưu phẩm gửi đến trường cho tôi. Khi tôi lấy chiếc rìu dưới gầm cầu thang để cậy ra, - những thanh mì ống nằm sát nhau đều tăm tắp. Ở phía dưới, trong một cái bọc quấn bông dày, tôi thấy có 3 quả táo đỏ.
Trước đây tôi chỉ nhìn thấy táo trong phim ảnh, nên tôi đoán, những quả táo này được gửi đến cho tôi từ đó.
Người dịch: Dương Nguyên Khải.