Nhiều tầng lớp nhưng thiếu thực quyền
Hội đồng trường là tổ chức quản trị cao nhất trong nhà trường công lập. Ở bậc mầm non, Thông tư 52/2020/TT-BGDĐT về Điều lệ Trường mầm non, quy định hội đồng trường gồm: Bí thư Cấp ủy, Hiệu trưởng, Chủ tịch Công đoàn, Bí thư Đoàn Thanh niên, đại diện các tổ chuyên môn, tổ văn phòng, đại diện chính quyền địa phương và đại diện ban đại diện cha mẹ trẻ em.
Ở cấp tiểu học, theo Điều lệ Trường tiểu học tại Thông tư 28/2020/TT-BGDĐT, cơ cấu cũng bao gồm các thành phần trên, với sự tham gia của chính quyền địa phương và ban đại diện cha mẹ học sinh.
Đối với bậc trung học phổ thông và trung học cơ sở, tại Thông tư 32/2020/TT-BGDĐT, thành phần hội đồng trường có thêm đại diện học sinh.
Ở bậc đại học, Luật Giáo dục đại học sửa đổi năm 2018 quy định Hội đồng trường phải có cả thành viên trong và ngoài trường, trong đó thành viên trong trường có đại diện người học, tức sinh viên. Như vậy, từ cấp THCS trở lên, học sinh và sinh viên chính thức là thành viên hội đồng trường, có quyền tham gia vào những quyết sách quản trị nhà trường.
Về mặt lý thuyết, mô hình này được kỳ vọng mang lại sự dân chủ và đa chiều, bảo đảm tiếng nói của nhiều lực lượng: ban giám hiệu, giáo viên, phụ huynh, chính quyền địa phương, học sinh, sinh viên. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều hạn chế.
Ở mầm non và tiểu học, hội đồng không có đại diện học sinh nhưng phụ huynh và chính quyền địa phương cũng khó theo sát công việc chuyên môn nên vai trò gần như chỉ mang tính hình thức. Ở THCS và THPT, việc đưa học sinh vào hội đồng trường nghe có vẻ dân chủ, nhưng trên thực tế, các em chưa đủ năng lực, kinh nghiệm để tham gia thảo luận về nhân sự, tài chính hay chiến lược phát triển. Ngay cả ở bậc đại học, sinh viên tuy trưởng thành hơn nhưng vẫn khó đảm nhiệm vai trò thực chất trong các quyết sách lớn.
Một điểm bất cập khác là thành viên đại diện chính quyền địa phương – bắt buộc trong cơ cấu – thường bận rộn công việc quản lý chung, khó tham gia đầy đủ và liên tục vào các phiên họp hội đồng. Hệ quả là hội đồng trường hoạt động rời rạc, nhiều nơi chỉ tổ chức họp để hoàn tất thủ tục, trong khi quyền lực thực sự vẫn tập trung vào hiệu trưởng và ban giám hiệu. Thực trạng này khiến Hội đồng trường trở thành một mô hình quản trị mang tính hình thức, xa rời mục tiêu ban đầu là phân quyền và tăng cường giám sát.
Chấm dứt một mô hình hình thức
Thực hiện Nghị quyết 71-NQ/TW, ngày 12.9.2025, Bộ GD&ĐT ban hành Công văn số 5505/BGDĐT-TCCB, yêu cầu dừng toàn bộ công tác quy hoạch, bổ nhiệm mới các chức danh trong hội đồng trường và cả đội ngũ hiệu trưởng, giám đốc cùng cấp phó. Những người đã hết nhiệm kỳ vẫn tiếp tục điều hành cho đến khi có hướng dẫn mới.
Trường hợp Chủ tịch hội đồng trường hết tuổi quản lý, Phó Chủ tịch (nếu có) sẽ tạm quyền; nếu không có, hội đồng sẽ bầu một thành viên khác tạm thời điều hành. Như vậy, quá trình chuyển tiếp được thiết kế để không xảy ra khoảng trống lãnh đạo.
Quy định này có tác động sâu rộng đến toàn bộ hệ thống giáo dục công lập. Một mặt, nó giúp duy trì sự ổn định trong giai đoạn chuyển đổi, không làm gián đoạn hoạt động đào tạo và quản trị. Mặt khác, đây là bước chuẩn bị quan trọng để xây dựng cơ chế quản trị mới thay thế hội đồng trường.
Trọng tâm của cải cách là chuyển giao vai trò lãnh đạo rõ nét hơn cho tổ chức đảng trong nhà trường, theo hướng bí thư cấp ủy đồng thời là người đứng đầu cơ sở giáo dục. Điều này tạo ra sự tập trung, nhất quán trong lãnh đạo nhưng cũng đặt ra yêu cầu cao về cơ chế giám sát, tránh tập trung quyền lực tuyệt đối.
Việc dừng hội đồng trường không có nghĩa là loại bỏ hoàn toàn cơ chế giám sát và tham gia của các bên liên quan. Ngược lại, nó mở ra cơ hội để thiết kế một mô hình mới thực chất hơn. Thay vì duy trì một hội đồng đông thành viên nhưng thiếu hiệu quả, nhà quản lý có thể tính đến cơ chế phản biện xã hội, phát huy vai trò của công đoàn, đoàn thể, tổ chức nghề nghiệp và các kênh phản ánh khác. Cách tiếp cận này vừa phù hợp với điều kiện thực tiễn, vừa bảo đảm tính dân chủ và trách nhiệm giải trình.
Trong ngắn hạn, Công văn 5505/BGDĐT-TCCB cho phép kéo dài nhiệm kỳ của các lãnh đạo đương nhiệm, tránh xáo trộn. Nhưng về dài hạn, hệ thống giáo dục công lập sẽ phải vận hành theo một khuôn khổ pháp lý mới, đồng bộ với tinh thần Nghị quyết 71. Đó sẽ là cơ chế quản trị tinh gọn hơn, rõ ràng hơn về trách nhiệm, loại bỏ tính hình thức và khắc phục tình trạng “hội đồng chỉ tồn tại trên giấy”.
Quyết định này vì thế không chỉ là sự điều chỉnh nhân sự nhất thời, mà là dấu mốc lớn trong tiến trình cải cách giáo dục. Nó khép lại một giai đoạn thử nghiệm mô hình quản trị “đa thành phần” nhưng thiếu hiệu quả, đồng thời mở ra một giai đoạn mới, trong đó yêu cầu minh bạch, tự chủ và trách nhiệm giải trình phải được thể chế hóa bằng những cơ chế phù hợp hơn với yêu cầu đổi mới trong giai đoạn tới.