Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bệnh là "chìa khóa vàng" giúp cha mẹ đưa trẻ đi thăm khám kịp thời, ngăn ngừa bệnh trở nặng. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết để nhận diện các dấu hiệu viêm đường hô hấp ở trẻ, từ những biểu hiện phổ biến đến các "dấu hiệu cờ đỏ" cấp cứu.
1. Hiểu đúng về viêm đường hô hấp ở trẻ
Để nhận biết bệnh, trước hết cha mẹ cần hiểu rõ về hai nhóm bệnh lý hô hấp chính:
- Viêm đường hô hấp trên (URI): Ảnh hưởng đến các cơ quan từ mũi, họng (hầu), các xoang đến thanh quản. Đây là nhóm bệnh rất phổ biến, thường gặp nhất là cảm lạnh, viêm mũi họng, viêm amidan.
- Viêm đường hô hấp dưới (LRI): Ảnh hưởng đến các cơ quan từ khí quản, phế quản, các tiểu phế quản và phổi. Đây là nhóm bệnh nguy hiểm hơn, bao gồm viêm phế quản, viêm tiểu phế quản (rất phổ biến ở trẻ dưới 12 tháng tuổi) và viêm phổi.
Nguy cơ lớn nhất là nhiều phụ huynh có thể chủ quan, tự điều trị tại nhà khi thấy các triệu chứng ban đầu, mà không lường trước được nguy cơ bệnh có thể lan từ đường hô hấp trên xuống đường hô hấp dưới, gây ra các biến chứng nghiêm trọng.
2. Các dấu hiệu sớm và phổ biến nhất
Khi virus hoặc vi khuẩn xâm nhập, cơ thể trẻ thường phản ứng với các triệu chứng cấp tính. Các dấu hiệu khởi phát mà cha mẹ dễ nhận thấy nhất bao gồm:
- Sốt: Thường là triệu chứng xuất hiện đầu tiên. Trẻ có thể sốt nhẹ hoặc sốt cao, đôi khi kèm theo cảm giác rét run.
- Chảy nước mũi: Đây là triệu chứng vô cùng phổ biến ở trẻ nhỏ. Dịch mũi ban đầu có thể trong, sau đó đặc lại và chuyển màu vàng hoặc xanh.
- Hắt hơi: Thường đi kèm với sổ mũi.
- Ho: Trẻ có thể bắt đầu ho, từ ho thúng thắng đến ho từng cơn liên tục.
- Thở khò khè: Đây là một dấu hiệu quan trọng, cho thấy đường thở của trẻ có thể đang bị hẹp lại do viêm hoặc dịch nhầy.
- Đau họng: Trẻ lớn có thể kêu đau họng, trong khi trẻ nhỏ hơn biểu hiện bằng cách biếng ăn, bỏ bú, hoặc khóc khi nuốt.
3. Dấu hiệu "Không Điển Hình" - Chìa khóa vàng ở trẻ sơ sinh
Đối với trẻ sơ sinh và trẻ còn quá nhỏ, các triệu chứng "kinh điển" như ho hay đau họng có thể không rõ ràng. Thay vào đó, những dấu hiệu sớm và đáng tin cậy nhất lại đến từ sự thay đổi trong hành vi và thói quen sinh hoạt hàng ngày:
- Bỏ bú hoặc bú kém: Đây được xem là một trong những dấu hiệu nhạy nhất. Khi trẻ bị nghẹt mũi, trẻ không thể vừa bú vừa thở một cách hiệu quả, dẫn đến việc bú ít đi hoặc bỏ bú hoàn toàn.
- Quấy khóc bất thường: Trẻ có thể quấy khóc nhiều hơn bình thường, khó chịu, dỗ không nín mà không rõ lý do.
- Ngủ li bì, lờ đờ: Ngược lại với quấy khóc, nếu trẻ ngủ nhiều một cách bất thường, lờ đờ, mệt mỏi và khó đánh thức, đây là một dấu hiệu cảnh báo tình trạng bệnh có thể đang trở nặng.
Lưu ý quan trọng: Bất kỳ sự thay đổi đột ngột nào trong thói quen ăn uống (bỏ bú) hoặc trạng thái tinh thần (quấy khóc hoặc li bì) đều cần được xem là dấu hiệu y tế nghiêm trọng, ngay cả khi trẻ chưa sốt cao hay ho nhiều.
4. Phân biệt nhanh cảm lạnh, cúm và Covid-19 ở trẻ
Trong bối cảnh nhiều dịch bệnh lưu hành, việc phân biệt các bệnh lý hô hấp phổ biến có thể gây bối rối cho phụ huynh.
|
Triệu chứng
|
Cảm lạnh Thông thường
|
Cúm mùa (Influenza)
|
COVID-19
|
|
|
Khởi phát
|
Từ từ
|
Đột ngột
|
Thay đổi (2-14 ngày)
|
|
Sốt
|
Hiếm, hoặc sốt nhẹ
|
Phổ biến, sốt cao
|
Phổ biến
|
|
Triệu chứng chính
|
Đau họng, hắt hơi, sổ mũi
|
Sốt, ớn lạnh, đau mỏi toàn thân, mệt mỏi
|
Ho, mệt mỏi, có thể mất vị/khứu giác
|
|
Tiêu hóa (Nôn/Tiêu chảy)
|
Hiếm
|
Thỉnh thoảng (phổ biến ở trẻ em)
|
Thỉnh thoảng
|
Do sự chồng chéo này, nếu trẻ có triệu chứng (đặc biệt là sốt) và có yếu tố dịch tễ (như tiếp xúc với người bệnh), cha mẹ nên liên hệ với cơ sở y tế để được tư vấn và làm xét nghiệm chẩn đoán chính xác.
5. Dấu hiệu "Cờ Đỏ" - khi nào cần đưa trẻ đi cấp cứu ngay lập tức
Hầu hết các trường hợp viêm hô hấp trên ở trẻ đều lành tính. Tuy nhiên, nếu cha mẹ phát hiện bất kỳ dấu nào dưới đây, trẻ cần được đưa đến cơ sở y tế khẩn cấp:
Sốt cao không kiểm soát: Sốt liên tục trên 39°C và không đáp ứng với thuốc hạ sốt (như paracetamol).
Đặc biệt: Mọi trường hợp sốt ở trẻ sơ sinh (dưới 3 tháng tuổi) đều phải được xem là một cấp cứu y tế.
Dấu hiệu suy hô hấp (Rất quan trọng):
- Thở nhanh, thở gấp, thở rên, hoặc thở ngắt quãng.
- Co kéo cơ hô hấp: Cha mẹ quan sát thấy lồng ngực của trẻ bị co lõm (phần da giữa các xương sườn hoặc dưới xương ức bị hóp mạnh vào khi trẻ hít vào).
- Phập phồng cánh mũi: Hai cánh mũi của trẻ mở rộng ra khi hít vào.
Dấu hiệu thiếu oxy: Da, môi, hoặc đầu ngón tay của trẻ trở nên tím tái.
Dấu hiệu thần kinh:
- Trẻ bị co giật (thường do sốt cao gây ra).
- Trẻ ngủ li bì, lờ đờ, khó đánh thức, hoặc lú lẫn.
Dấu hiệu mất nước nghiêm trọng: Trẻ bỏ bú hoàn toàn, không thể uống nước, nôn mọi thứ, tã không ướt trong nhiều giờ, hoặc khóc không có nước mắt.
6. Đừng chủ quan: Nguy cơ biến chứng nặng nề
Một trong những sai lầm phổ biến nhất là sự chủ quan, tự ý điều trị tại nhà mà không có chỉ định của bác sĩ. Viêm đường hô hấp trên ở trẻ, nếu kéo dài hoặc điều trị không đúng cách, có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm.
Các biến chứng này bao gồm việc nhiễm trùng lan xuống đường hô hấp dưới, gây:
- Viêm tiểu phế quản
- Viêm phế quản
- Viêm phổi
Trong các trường hợp nghiêm trọng hơn, trẻ có thể đối mặt với nguy cơ viêm màng não hoặc nhiễm trùng máu. Đây chính là lý do tại sao việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là vô cùng quan trọng.
Cha mẹ tuyệt đối không nên tự ý mua thuốc, đặc biệt là kháng sinh, cho trẻ sử dụng khi chưa có chẩn đoán và chỉ định rõ ràng từ bác sĩ. Hãy luôn tin tưởng vào trực giác của mình; nếu cảm thấy lo lắng về tình trạng của con, hãy đưa trẻ đi khám ngay lập tức./.