Tiến sĩ Lê Nhật Ký chia sẻ về hành trình tuyển chọn và sự kỳ vọng của ông ở bộ sách này.
* Thưa ông! Cơ duyên nào khiến ông đề xuất thực hiện tuyển tập Truyện cổ tích hiện đại Việt Nam?
- Tháng 9-2023, khi đoàn công tác của Nhà xuất bản Kim Đồng vào Quy Nhơn giao lưu với Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Bình Định (cũ) và sinh viên Trường ĐH Quy Nhơn, tôi có đề nghị Nhà xuất bản nên ra một tuyển tập riêng về truyện cổ tích hiện đại Việt Nam.
Trước đó, thể loại này thường in chung với truyện ngắn hoặc đồng thoại, khiến người đọc khó hình dung rõ diện mạo và tiến trình của thể loại. Tôi cho rằng, một bộ sách có quy mô, có hệ thống sẽ giúp nhận diện thành tựu truyện cổ tích hiện đại, đồng thời góp phần giáo dục văn hóa đọc cho thiếu nhi.
Rất vui là đề xuất ấy được bà Ngô Thị Phú Bình, Trưởng Ban Biên tập sách văn học Nhà xuất bản Kim Đồng, đồng tình. Từ đó, tôi cùng biên tập viên, nhà thơ Nguyễn Thị Hường Lý bắt tay tuyển chọn và biên tập trong gần một năm.
 |
| Tiến sĩ Lê Nhật Ký . Ảnh: NVCC |
* Trước dự án này, đã từng có tuyển tập nào tương tự không, thưa ông?
- Trước đây, truyện cổ tích hiện đại Việt Nam xuất hiện rải rác. Có khi in chung trong tuyển tập hoặc in riêng của từng tác giả, giúp người đọc biết đến một vài cây bút, nhưng chưa thể hiện được dòng chảy và sự phát triển của thể loại qua nhiều thế hệ.
Tôi muốn lấp khoảng trống đó bằng một công trình có tầm khái quát hơn, giới thiệu được tương đối đầy đủ về truyện cổ tích hiện đại Việt Nam ở các phương diện: Tác phẩm, tác giả và lịch sử phát triển.
* Ông có thể chia sẻ thêm về quá trình tuyển chọn tác phẩm cho bộ sách này?
- Thực ra, số lượng tác phẩm, tác giả được chọn giới thiệu nhiều hơn. Nhưng qua quá trình biên tập, xuất phát từ nhiều lý do khác nhau nên có một số trường hợp không được sử dụng trong tuyển tập. Riêng với vùng đất Gia Lai, có hai tác giả có tác phẩm trong tập là Phạm Hổ và Lê Thị Kim Sơn.
Đối tượng chính của tuyển tập là thiếu nhi nên tiêu chí đầu tiên là hay và hấp dẫn. Các truyện cần ngắn gọn, đa dạng về nghệ thuật kể chuyện, giàu tưởng tượng, mang tinh thần nhân văn, phù hợp với tâm lý lứa tuổi. Với người lớn, tuyển tập cũng có giá trị riêng: Gợi lại tuổi thơ, đồng thời giúp họ hiểu thêm về đặc trưng thi pháp và lịch sử thể loại truyện cổ tích hiện đại Việt Nam.
* Khi đưa yếu tố cổ tích truyền thống vào đời sống hiện đại, ông có lo sợ đánh mất “cái hồn” dân gian không?
- Trong mỗi truyện cổ tích hiện đại luôn có hai yếu tố song hành: Dân gian và hiện đại. Yếu tố dân gian được kế thừa để giữ màu cổ tích; yếu tố hiện đại do nhà văn sáng tạo nhằm tạo nên sức sống mới cho truyện.
Chẳng hạn, Nguyên Hương trong Ăn mận trả vàng vẫn giữ triết lý “tham thì thâm” nhưng đổi kết thúc nhân hậu hơn so với truyện dân gian Cây khế. Những điều chỉnh đó không làm mất hồn cổ tích mà ngược lại, giúp câu chuyện trở nên gần gũi, nhân văn hơn với trẻ em hôm nay.
 |
| Bộ ba tác phẩm Truyện cổ tích hiện đại Việt Nam. Ảnh: Nhà xuất bản Kim Đồng |
* Trong các truyện ông chọn, có xu hướng nào nổi bật không, thưa ông?
- Truyện cổ tích hiện đại Việt Nam thường chịu hai chi phối cơ bản: Tinh thần nhân văn của truyện dân gian và tinh thần giáo dục thẩm mỹ của thời đại mới. Các nhà văn vừa kế thừa truyền thống, vừa tìm lối đi riêng để đáp ứng nhu cầu cổ tích của trẻ em hôm nay.
Có người chuyên về sự tích hoa quả như Phạm Hổ (Chuyện hoa, chuyện quả), có người viết lại cổ tích theo tinh thần phản biện như Nguyên Hương (Con mèo đi giày cao gót), hoặc khơi lại những thắc mắc tuổi thơ về thế giới cổ tích như Nguyễn Mai Dung (Cổ tích chưa kể). Chính sự đa dạng ấy tạo nên diện mạo phong phú của truyện cổ tích hiện đại - nơi nhà văn trò chuyện với trẻ em bằng những câu chuyện đạo đức và nhân sinh gần gũi.
* Vậy với nhà nghiên cứu, giáo viên và phụ huynh, họ sẽ tìm thấy điều gì ở bộ sách này?
- Với người nghiên cứu, tuyển tập là nguồn tư liệu để khảo sát thi pháp và lịch sử thể loại, điều mà trước nay còn thiếu. Với nhà giáo, đặc biệt ở bậc tiểu học, sách hỗ trợ tốt cho hoạt động kể chuyện sáng tạo, giúp học sinh hiểu cách viết lại, thay đổi chi tiết, tạo kết thúc mới cho truyện. Với phụ huynh, đây là dịp cùng con đọc, chia sẻ, bồi đắp trí tưởng tượng và nhân cách sống.
* Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!