Tiềm năng chưa tận dụng
Thứ trưởng Bộ Công Thương Trương Thanh Hoài cho rằng, sữa là nguồn dinh dưỡng thiết yếu, cung cấp vitamin, khoáng chất, protein, carbohydrate và chất béo, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao thể trạng, miễn dịch và trí tuệ, đặc biệt cho trẻ em. Trong bối cảnh Việt Nam thực hiện Chiến lược quốc gia về dinh dưỡng và mục tiêu nâng tầm vóc, sữa tươi không chỉ là thực phẩm mà còn là yếu tố chiến lược để phát triển bền vững giống nòi.
Tuy nhiên, mức tiêu thụ sữa bình quân đầu người tại Việt Nam chỉ đạt 27 lít mỗi năm, thấp hơn nhiều so với Thái Lan (35 lít), Singapore (45 lít) và các nước châu Âu (80-100 lít), dù dự báo tăng trưởng 7-8% mỗi năm.
TS. Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương cũng cho biết ngành sữa có dư địa phát triển lớn nhờ điều kiện tự nhiên và lao động thuận lợi, nhưng sản lượng sữa tươi nội địa năm 2023 chỉ đạt 1,86 tỷ lít, đáp ứng 38% nhu cầu chế biến, trong khi phần lớn phụ thuộc vào nhập khẩu sữa bột hoàn nguyên.
Thách thức lớn của ngành là sự cạnh tranh từ doanh nghiệp nước ngoài, thay đổi thị hiếu tiêu dùng hướng tới sản phẩm sạch, hữu cơ, và thiếu minh bạch trong ghi nhãn. PGS.TS. Vũ Nguyên Thành, Viện trưởng Viện Công nghiệp Thực phẩm, cho biết quy chuẩn kỹ thuật hiện hành chưa phân định rõ giữa sữa tươi và sữa hoàn nguyên, khiến cả hai đều được gọi là “sữa tiệt trùng”. Điều này gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng, làm giảm cơ hội cạnh tranh của sữa tươi – sản phẩm vượt trội về dinh dưỡng nhưng có giá thành cao hơn. Các vi chất thiết yếu như protein, chất béo, vitamin D và canxi chưa được quy định hàm lượng tối thiểu, ảnh hưởng đến chất lượng dinh dưỡng và sự công bằng trên thị trường.
GS.TS.BS. Lê Thị Hợp, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Việt Nam nhấn mạnh rằng, sự nhầm lẫn giữa sữa tươi và sữa hoàn nguyên đặc biệt nghiêm trọng trong Chương trình Sữa học đường, nơi cần đảm bảo dinh dưỡng tối ưu cho trẻ em. Ông Nguyễn Xuân Dương, Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam cho biết, Việt Nam hiện chỉ có 3,3 con bò sữa trên 1.000 dân, thấp hơn nhiều so với Thái Lan, Nhật Bản và Hàn Quốc. Nếu không có chính sách mạnh mẽ, ngành sữa khó đạt mục tiêu tự túc 60% nguyên liệu vào năm 2030, làm suy yếu chuỗi giá trị chăn nuôi trong nước và giá trị dinh dưỡng của sản phẩm.
Cần giải pháp đột phá về công nghệ, minh bạch và chuỗi giá trị
Để phát triển ngành sữa bền vững, cần tập trung vào bốn giải pháp chính: nâng cao sức khỏe cộng đồng, xây dựng chuỗi giá trị thông qua liên kết chăn nuôi và sản xuất, tăng cường vai trò doanh nghiệp, và ứng dụng công nghệ để sản xuất xanh. Thứ trưởng Trương Thanh Hoài cho biết, các Hiệp định thương mại tự do như CPTPP và EVFTA mở ra cơ hội xuất khẩu, nhưng đòi hỏi doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, đáp ứng yêu cầu về sản phẩm sạch và công thức mới. Chiến lược phát triển ngành sữa đến năm 2030, tầm nhìn 2045, sẽ định hướng doanh nghiệp theo hướng bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh.
TS. Nguyễn Văn Hội nhấn mạnh rằng, lợi thế về địa lý và khí hậu của Việt Nam tạo điều kiện thuận lợi cho chăn nuôi bò sữa, giúp giảm chi phí sản xuất và tạo sinh kế cho người dân nông thôn, góp phần xóa đói giảm nghèo. Doanh nghiệp như Tập đoàn TH đã tiên phong ứng dụng công nghệ cao, tự chủ nguyên liệu và đạt tiêu chuẩn quốc tế. Ông Ngô Minh Hải, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn TH, cho biết mô hình “từ đồng cỏ xanh đến ly sữa sạch” với đàn bò gần 70.000 con, năng suất 35 lít mỗi con mỗi ngày, là hình mẫu dẫn đầu khu vực. Dự án chăn nuôi bò sữa công nghệ cao tại Nghệ An, hoàn thành sau 14 tháng, đã trở thành chuẩn mực cho ngành.
Ông Nguyễn Xuân Dương đề xuất phát triển hai mô hình chăn nuôi song song: thâm canh công nghệ cao của các tập đoàn lớn và chăn nuôi hộ gia đình quy mô 30-50 con, tận dụng lao động nông thôn và phụ phẩm nông nghiệp. Giải pháp này không chỉ tăng sản lượng mà còn lan tỏa giá trị chuỗi sản xuất đến cộng đồng. Chương trình Sữa học đường Quốc gia được xem là động lực thúc đẩy tiêu thụ sữa tươi. Ông Ngô Minh Hải cho biết, với 13,8 triệu trẻ em mẫu giáo và tiểu học, nếu mỗi trẻ sử dụng 5 ly sữa mỗi tuần tại trường và 2 ly tại nhà, nhu cầu tiêu thụ sữa sẽ đạt 0,9 triệu tấn mỗi năm. Sản phẩm sữa tươi tiệt trùng của TH, được Bộ Y tế xác nhận hiệu quả dinh dưỡng từ năm 2013, là minh chứng cho tiềm năng đóng góp của doanh nghiệp vào sức khỏe thế hệ trẻ.
Về minh bạch hóa thông tin, PGS.TS. Vũ Nguyên Thành và GS.TS.BS. Lê Thị Hợp đề xuất cập nhật quy chuẩn kỹ thuật, phân định rõ giữa sữa tươi và sữa hoàn nguyên, đồng thời quy định hàm lượng tối thiểu cho các vi chất như chất béo, protein, vitamin D và canxi.
GS.TS.BS. Lê Thị Hợp nhấn mạnh rằng Chương trình Sữa học đường cần sử dụng 100% sữa tươi nguyên chất, như quy định tại Trung Quốc, để tối ưu hóa dinh dưỡng và xây dựng thói quen tiêu dùng lâu dài. Minh bạch trong ghi nhãn sẽ bảo vệ người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em, và nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm sữa Việt Nam.