Hiện nay, Bộ Y tế đang dự thảo Nghị quyết của Chính phủ quy định về công bố, đăng ký sản phẩm thực phẩm nhằm tăng cường quản lý doanh nghiệp sản xuất kinh doanh thực phẩm, nâng cao hiệu quả bảo đảm an toàn và chất lượng sản phẩm thực phẩm. Đây được xem là giải pháp nhằm tăng cường quản lý doanh nghiệp sản xuất kinh doanh thực phẩm, nâng cao hiệu quả bảo đảm an toàn và chất lượng sản phẩm thực phẩm.
Quy trình, cơ chế tự công bố sản phẩm, bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập
Theo Bộ Y tế, Luật An toàn thực phẩm (ATTP) năm 2010 và Nghị định 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật ATTP đã thiết lập nền tảng pháp lý trong quản lý ATTP, hướng tới giảm thiểu thủ tục hành chính, tiết kiệm chi phí và thời gian cho doanh nghiệp. Ước tính, các quy định tại Nghị định 15/2018/NĐ-CP đã giúp cắt giảm 90% chi phí hành chính, tiết kiệm khoảng 10 triệu ngày công lao động và 3.700 tỷ đồng.
Tuy nhiên, trên thực tế, cơ chế tự công bố bộc lộ nhiều bất cập trong tình hình mới. Đặc biệt, là quy định liên quan đến tự công bố, đăng ký bản công bố và quảng cáo nhóm thực phẩm như thực phẩm chức năng, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng dùng cho trẻ nhỏ. Tình trạng một số doanh nghiệp lợi dụng chính sách để tự xếp loại sản phẩm, tự công bố không đúng tính chất dẫn tới việc nhiều sản phẩm kém chất lượng, thậm chí giả mạo, ngang nhiên lưu thông trên thị trường.
 |
| Đội Quản lý thị trường (QLTT) số 5, Chi cục QLTT thành phố Hà Nội đã tiến hành kiểm tra điểm cất giữ hàng hóa, tại phố Bạch Mai (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội), phát hiện và thu giữ một lượng lớn hàng hóa nhập lậu, không đảm bảo chất lượng... (Ảnh: QLLT) |
Thời gian qua liên tục xảy ra các vụ việc như thực phẩm bổ sung giả, sữa bột giả, thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả với quy mô lớn, gây bức xúc dư luận. Tính đến nay có 4/6 vụ án, vụ việc liên quan đến sản xuất buôn bán hàng giả, thực phẩm chức năng giả, thuốc giả được đưa ra ánh sáng. Đây không chỉ là vụ việc nghiêm trọng riêng lẻ, còn cho thấy những lỗ hổng nghiêm trọng trong công tác quản lý ATTP, dấu hiệu cảnh báo về đạo đức kinh doanh, đạo đức công vụ hiện nay.
Phân tích việc này, Đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hưng Yên, (ĐBQH tỉnh Thái Bình cũ), cho rằng: Chính sách quy định doanh nghiệp được tự công bố nhằm tạo thuận lợi, giảm thủ tục hành chính cho doanh nghiệp, nhưng cũng bộc lộ nhiều lỗ hổng và rủi ro cho sức khỏe cộng đồng và công tác quản lý. Khi doanh nghiệp chạy theo lợi nhuận bỏ qua các tiêu chuẩn an toàn, nguy cơ sản phẩm gây hại sức khỏe, bùng phát dịch bệnh thực phẩm sẽ tăng cao. Các cơ quan quản lý không kiểm nghiệm thực tế sản phẩm, chỉ kiểm soát trên hồ sơ, trong khi doanh nghiệp chủ động về thông tin công bố, không có xác nhận của bên thứ ba. Điều này dẫn đến nguy cơ hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng lọt lưới và đến tay người tiêu dùng.
 |
| Đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu (Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Hưng Yên). (Ảnh: P.Đông) |
Còn theo TS. Chu Quốc Thịnh - Phó Cục trưởng Cục ATTP (Bộ Y tế) nhận định rằng, một trong những "kẽ hở" lớn mà các đối tượng lợi dụng đó là cơ chế tự công bố sản phẩm. Hiện nay, theo quy định, các tổ chức, cá nhân chỉ cần nộp hồ sơ là có thể đưa sản phẩm ra thị trường. Một số đơn vị lợi dụng kẽ hở này để đăng ký dưới danh nghĩa "thương nhân", không có liên kết thực sự với nhà sản xuất.
Có thể thấy, việc chống hàng giả không thể hiệu quả nếu không giải quyết tận gốc việc buông lỏng quản lý, đặc biệt là tình trạng bảo kê, thỏa hiệp lợi ích từ bên trong bộ máy công quyền.
TS. Chu Quốc Thịnh - Phó Cục trưởng Cục ATTP (Bộ Y tế), cũng cho rằng: "Quy định hiện tại cũng chưa có cơ chế giám sát cơ chế tự công bố. Trong hồ sơ tự công bố hiện nay chỉ kiểm soát kiểm nghiệm chỉ tiêu an toàn, trong khi để kiểm soát chất lượng sản phẩm phải kiểm soát chỉ tiêu chất lượng mới quan trọng. Đây chính là "lỗ hổng" khi đánh giá chất lượng thực tế hay công dụng của sản phẩm. Trong khi, không kiểm nghiệm chỉ tiêu chất lượng, không xác thực công dụng, lại được tự quảng cáo mà không cần xác nhận, đó là điều kiện lý tưởng cho gian lận".
 |
| Trước đó, cơ quan Cảnh sát điều tra đã khởi tố vụ án "Sản xuất hàng giả" và "Lừa dối khách hàng" xảy ra tại Công ty Asia Life và Công ty Chị em rọt xảy ra tại TPHCM và Đắk Lắk. Cũng liên quan đến việc, nhiều nhân vật người nổi tiếng kinh doanh bán hàng online, thổi phồng công dụng sản phẩm, lừa dối khách hàng... (Ảnh: BCA) |
Siết chặt các khâu, giám sát quy trình công bố, tăng cường hậu kiểm
Trong bối cảnh đó, Nghị quyết của Chính phủ quy định về công bố, đăng ký sản phẩm thực phẩm (Bộ Y tế đang dự thảo) được xem là giải pháp nhằm tăng cường quản lý doanh nghệp sản xuất, kinh doanh thực phẩm, nâng cao hiệu quả bảo đảm an toàn và chất lượng sản phẩm thực phẩm. Một điểm nhấn quản lý trong đó là đề xuất quy định 2 cơ chế quản lý thực phẩm: công bố tiêu chuẩn áp dụng (tự công bố), đăng ký bản công bố sản phẩm thực phẩm.
Dự thảo Nghị quyết nêu rõ quy định, đối với thực phẩm đã qua chế biến bao gói sẵn, phụ gia thực phẩm và chất hỗ trợ chế biến thực phẩm và dụng cụ, vật liệu bao gói chứa đựng thực phẩm không có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hoặc có quy chuẩn quốc gia nhưng không có chỉ tiêu chất lượng và vi chất dinh dưỡng thì thực hiện công bố tiêu chuẩn áp dụng. Đối với thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt, thực phẩm bổ sung; sản phẩm dinh dưỡng dùng cho trẻ đến 36 tháng tuổi thì thực hiện thủ tục đăng ký bản công bố sản phẩm thực phẩm.
Đối với sản phẩm, nguyên liệu sản xuất trong nước hoặc nhập khẩu chỉ dùng để sản xuất, gia công hàng xuất khẩu hoặc phục vụ cho việc sản xuất nội bộ của tổ chức, cá nhân không tiêu thụ tại thị trường trong nước, sản phẩm nhập khẩu nhằm phục vụ viện trợ được miễn thực hiện thủ tục công bố tiêu chuẩn áp dụng.
Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, nhấn mạnh: Nhằm tăng cường quản lý doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thực phẩm, nâng cao hiệu quả bảo đảm an toàn và chất lượng sản phẩm thực phẩm, từ nay và thời gian tới, ngành Y tế tiếp tục siết chặt các khâu từ nhập khẩu, sản xuất, lưu thông đến tiêu dùng; yêu cầu các địa phương tăng cường hậu kiểm, kiểm tra đột xuất thay cho kiểm tra định kỳ. Đồng thời nâng mức xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thực phẩm chức năng và xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm để tăng tính răn đe.
 |
| Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên. (Ảnh: BYT) |
Theo Giám đốc Sở Y tế An Giang, PGS.TS Trần Quang Hiền, cho biết rằng: "Ở tỉnh nào số lượng sản phẩm công bố ít còn hậu kiểm được. Những nơi số lượng nhiều, lực lượng y tế không thể đi hậu kiểm đầy đủ, khó khăn để bảo đảm sản phẩm cung ứng ra thị trường có đáp ứng an toàn hay không. Sở Y tế An Giang đề xuất Bộ Y tế nghiên cứu lập danh sách sản phẩm nào, thành phần nào bắt buộc phải công bố, kiểm nghiệm, định kỳ kiểm tra trong 6 tháng đến một năm và duy trì công bố chất lượng liên tục. Danh sách này được đăng lên Cổng Quản lý ATTP, dược. Kiểm soát vậy, các cơ sở mới không dám làm hàng gian, hàng giả".
Đồng tình với Dự thảo Nghị quyết, nhiều chuyên gia y tế cho rằng, dự thảo ra đời nhằm tăng cường quản lý, đặc biệt là trong bối cảnh thực phẩm giả, kém chất lượng, quảng cáo sai sự thật vẫn còn phổ biến. Theo các chuyên gia, việc siết chặt quản lý sẽ giúp bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và nâng cao uy tín của ngành thực phẩm Việt Nam.
Việc đề xuất 2 cơ chế quản lý thực phẩm nhận được sự quan tâm và góp ý đa chiều từ các đại biểu Quốc hội. Mục tiêu chính là đảm bảo ATTP, minh bạch thông tin và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, đồng thời tăng cường hiệu quả quản lý của cơ quan Nhà nước. Tuy nhiên, các đại biểu đề nghị cần có quy định cụ thể về trường hợp nào áp dụng công bố tiêu chuẩn, trường hợp nào đăng ký bản công bố sản phẩm, tránh tình trạng doanh nghiệp tự ý áp dụng không đúng. Cơ quan quản lý cần tránh chồng chéo trong việc quản lý, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong quá trình thực hiện.
 |
| Thu hồi toàn quốc sản phẩm Siro ăn ngon Hải Bé, do bị khởi tố vì hàng giả và không đạt chuẩn, hồi tháng 6/2025, . (Ảnh: BCA) |
Trước những vụ việc hàng giả liên tục bị phanh phui, xử lý thời gian qua, Bộ Y tế vừa có công văn gửi các tỉnh, thành phố chỉ đạo các cơ quan chức năng mở đợt cao điểm (từ 15/5-15/6/2025) về việc tăng cường kiểm tra, kiểm soát, đấu tranh chống sản xuất, buôn bán thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, sữa giả, không rõ nguồn gốc xuất xứ. Trong đó, đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tội phạm buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, vi phạm bản quyền, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm thuốc, thuốc có nguồn gốc từ dược liệu, mỹ phẩm, thực phẩm, sữa, thiết bị y tế, hóa chất diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong gia dụng. Đặc biệt, siết chặt công tác quản lý các ngành, nghề kinh doanh có điều kiện thuộc lĩnh vực y tế trên địa bàn. Qua đó, kịp thời phát hiện các hành vi vi phạm, dấu hiệu tội phạm để có biện pháp phối hợp với các đơn vị chức năng truy tìm tận gốc, nhằm ngăn chặn, xử lý và kiến nghị khởi tố trong trường hợp vi phạm theo quy định của pháp luật.